warsztat architekta
50
oświetlenie w szkołach
abc specjalisty
Wymagania normatywne dla oświetlenia
Wymagania higieniczne w zakresie oświetlenia zostały zdefi-
niowane w polskiej normie PN-EN 12464-1:2012 „Światło
i oświetlenie. Oświetlenie miejsc pracy. Część 1: Miejsca
pracy we wnętrzach” [7]. Wyjaśniono w niej podstawo-
we definicje fotometryczne oraz umieszczono wytyczne
oświetleniowe dla pomieszczeń różnego typu. W dokumen-
cie zawarto również zalecenia dotyczące dobrych praktyk,
przydatne na etapie projektowania tego typu instalacji.
Jednocześnie, co ważne, w normie nie znalazły się żadne
rozwiązania, które w jakikolwiek sposób mogłyby ograniczyć
swobodę projektantów w zakresie stosowania nowoczesne-
go sprzętu oświetleniowego.
Parametry oświetlenia
Podstawowymi parametrami otoczenia świetlnego, zdefi-
niowanymi w ww. normie, uwzględniającymi oświetlenie
sztuczne i naturalne są m.in.: natężenie oświetlenia, jego
równomierność, rozkład luminancji, kierunkowość świa-
tła, oddawanie barw, wygląd barwy światła oraz olśnienie
i migotanie. Natężenie oświetlenia to gęstość strumienia
świetlnego padającego na daną płaszczyznę, którą wyraża
się w luksach (lx). Urządzenia pozwalające na jego pomiar
to luksomierze. Minimalna wartość natężenia oświetlenia
w miejscach stałego pobytu ludzi wynosi 200 lx. W klasach,
salach gimnastycznych, pracowniach komputerowych i języ-
kowych parametr ten powinien mieć wartość co najmniej
300 lx, a dla pracowni artystycznych, czytelni i laborato-
riów – 500 lx. Dodatkowo w normie PN-EN 12464-1:2012
zdefiniowano natężenie oświetlenia tablicy – niezależnie od
koloru (czarna, biała, zielona) musi wynosić przynajmniej
500 lx. Ponadto, w przypadku tablicy należy zastosować
ochronę przed lustrzanymi refleksami, a nauczyciel powinien
być oświetlony właściwym pionowym światłem [7]. Norma
nie definiuje, jakie typy opraw trzeba wykorzystać, ale zasto-
sowanie modeli rastrowych zapewnia zarówno ochronę
przed powstawaniem odbić prowadzących do olśnienia, jak
i zmienia przestrzenny rozkład strumienia świetlnego, ukie-
runkowując promieniowanie w wybrane miejsce.
Z badań własnych wynika, że dodatkowe oświetlenie tablicy
często montowane jest nieprawidłowo. Przesunięcie oprawy
z pozycji centralnej w którykolwiek z kierunków może spo-
wodować, że zamiast oświetlenia tablicy, doświetlone będą
ławki bądź ściany.
Oprócz odpowiedniego natężenia oświetlenia istotne jest
także zachowanie jego równomiernego poziomu w różnych
punktach płaszczyzny roboczej lub całego wnętrza. W przy-
padku pomieszczeń szkolnych równomierność oświetlenia
definiowana jest jako stosunek minimalnej wartości jego natę-
żenia do wartości średniej dla tego pomieszczenia – zgodnie
z normą powinna wynosić 0,6 [7]. W przypadku realizowania
nowego projektu oświetlenia spełnienie tego warunku nie jest
trudne przy zastosowaniu jednorodnego układu identycznych
opraw oświetleniowych na suficie. Zbyt niska równomierność
oświetlenia, świadcząca o istnieniu cieni i zaciemnień, wystę-
puje często w przypadku modernizacji, podczas których, ze
względów ekonomicznych, wymienia się jedynie część opraw.
Za małe natężenie oświetlenia zmierzone dla przestarzałych
źródeł światła przy równoczesnym częściowym zastosowaniu
nowoczesnych rozwiązań może prowadzić do nierówności
oświetlenia w sali lekcyjnej.
Temperatura barwowa wyrażana w kelwinach [K] jest wielko-
ścią, za pomocą której określa się barwę światła. Źródła ciepłe
charakteryzują się temperaturą barwową w zakresie od 2000
do 3300 K, zimne – od 5300 do 6500 K, natomiast neutral-
ne – od 3300 do 5300 K. Sugerowana wartość tego parame-
tru, wpływająca korzystnie na komfort pracy, to ok. 4000 K,
a szczególne wymagania dotyczące temperatury barwowej
zamieszczone w normie PN-EN 12464-1:2012 odnoszą się
jedynie do pracowni artystycznych w szkołach artystycznych,
gdzie powinno się stosować źródła światła o barwie zimnej
w zakresie 5000–6500 K.
Temperatura barwowa ma wpływ na nastrój i samopoczucie –
zimne światło pobudza do działania, jest pomocne podczas
czynności wymagających wytężenia wzroku, z kolei ciepłe
sprzyja relaksowi. Oświetlenie dynamiczne to rozwiązanie,
które umożliwa zmianę temperatury barwowej. Zmieszanie
strumienia świetlnego z dwóch różnych źródeł, za pomocą spe-
cjalnie opracowanej technologii optycznej, skutkuje uzyskaniem
mieszanki chłodnego i ciepłego światła, co pozwala w sposób
dynamiczny zmieniać rodzaj oświetlenia w zależności od nastro-
ju, realizowanego zadania czy pory dnia. Temperatura barwowa
ma znaczenie zwłaszcza w pomieszczeniach wykorzystywanych
w porach wieczornych. Niezależnie od technologii wykonania,
im wyższa jest temperatura barwowa danego źródła, tym
większy udział promieniowania niebieskiego [8], które hamuje
wydzielanie melatoniny w organizmie. Źródła LED emitują
znaczną ilość światła w zakresie niebieskim, gdyż zbudowane
