Z:A
65 STYCZEŃ —LUTY 2019
085
Z:A
TEORIA
ESEJ EKOLOGICZNY
wyżej progu
2
. Można by zaprotestować: czyż rosnąca liczba
zrównoważonych alternatyw nie wiąże się z rzeczywistym
wpływem indywidualnych wyborów? To prawda, indywidu-
alne działania mają (maleńki) wpływ na rynek, ale nie na
ogólną równowagę planety, którą pragniemy uratować. Nie
wybiera się zrównoważonego rozwoju, by zaspokoić własne
potrzeby, ale potrzeby innych. Nie postępuje się etycznie po to,
by zadowolić konsumentów, ale by wyeliminować cierpienie
i ból stworzeń, które się spożywa. Dogłębne zrozumienie tej
kwestii wymaga zaakceptowania, że coś może być rozsądne,
a niekoniecznie przydatne.Wręcz przeciwnie, niektóre aspek-
ty zrównoważonego rozwoju mogą okazać się wręcz trudne,
niewygodne lub ograniczające, np. poruszanie się na rowerze,
zmiana sposobu odżywiania się czy zamknięcie centrummia-
sta dla ruchu kołowego.
Tymczasemprojektowanie codziennego życia, architektury
czy przedmiotóww ramachmatrycy zrównoważonego rozwo-
ju ma wartość głównie symboliczną. Przyznają to nawet tacy
ludzie jak architekt StefanoBoeri, któryw swojej działalności
zawodowej w ostatnich latach zajmował się głównie budow-
nictwemekologicznym. Zagłębiliśmy sięwcoś, co jest niczym
więcej jak retoryką
3
. Wystarczy wiedzieć, że Bosco Verticale,
wysoki apartamentowiec zaprojektowany przez Boeriego
wdzielnicyMediolanu PortaNuova, pochłania niecałe 25 ton
dwutlenku węgla rocznie i produkuje 60 kilogramów tlenu
dziennie, podczas gdy lot z Nowego Jorku do Europy i z po-
wrotemprodukuje 2 czy 3 tony dwutlenkuwęgla na osobę, tym
samymwięcej niż niwecząc korzystnywpływBoscoVerticale
na co
2
. Jeśli uważamy, że zrównoważony rozwój ma na celu
podtrzymanie ciężaru rozpadającego się świata, to w żaden
sposób nie pokonamy efektu progowego, o którymmówiłem.
Oczywiście możemy stwierdzić: przynajmniej o nim roz-
mawiamy. Nawiasem mówiąc, kruchość natury jest tema-
temmediolańskiego xxii Triennale 2019, którego dyrektorką
jest Paola Antonelli (kuratorkaMuzeumSztuki Nowoczesnej
wNowymJorku). Obecne dane naukowe wskazują jednak, że
czas na dyskusję minął i nie możemy już mówić, iż całościo-
wa energia planety ma trudności, lecz że się zmniejsza. Jeśli
naprawdę zamierzamy wprowadzić zrównoważony rozwój
jako zasadę naszego codziennego życia i projektowania, mu-
simy się zmusić do porzucenia retoryki i symbolizmuna rzecz
szybkiego wdrożenia skutecznych rozwiązań. Współczesna
filozofia (np. Peter Singer
4
)mierzy efektywnośćwkategoriach
rzeczywistego wpływu naszych projektów na świat.
2
Obszernie rozważam paradoksalny program radykalnej etyki w książce
Vegan.
Manifesto filosofico
, Einaudi, Torino 2018.
3
Leonardo Caffo i Stefano Boeri,
No Church in the Wild: costruire mondi senza
gerarchie
[w:]
Vegan Italy,
wyd. 3, listopad 2015, ss. 18–22.
4
Peter Singer,
The Most Good You Can Do: How Effective Altruism Is
Changing Ideas About Living Ethically
,
Yale University Press, New Haven,
Connecticut 2015.
Chciałbymzachęcićwszystkichdo odsunięcia architektury
odwymiaru symbolicznego (na który byćmożemogliśmy sobie
pozwolićw latach 60., gdy istniało Superstudio i architektura
radykalna) i skierowania się ku konkretnym wymiarom sku-
tecznych zmian w naszych relacjach z tym co pozaludzkie, ze
środowiskiem, z ekosystemami.
Niestety pokonanie efektu progu i odrzucenie retoryki
oznacza ponadto, że musimy zakwestionować wiele przywi-
lejów, które zdobyliśmy, gdy projektowanie architektoniczne
wciążmocno tkwiłowantropocentryzmie.Wyobrażamsobie
projekt, wktórymczłowiekmniej będzie ciążył światu, projekt,
który będzie zrównoważony, bo działa na rzecz zmniejszenia
ciężaru, jaki musimy nieść, a nie wzmacniania struktury po-
trzebnej do uniesienia tego ciężaru.
Przyszłość ma kształt chaty, nie wieżowca. Im szybciej to
zrozumiemy, tym szybciej uprawniona będzie nadzieja, że
uda nam się wyjść z sytuacji, która wydaje się zagrażać nam
wszystkim i nagle będziemy mogli się uratować. •
→
Nie wybiera się
zrównoważonego rozwoju,
by zaspokoić własne potrzeby,
ale potrzeby innych.
Nie postępuje się etycznie
po to, by zadowolić
konsumentów, ale by
wyeliminować cierpienie
i ból stworzeń, które się
spożywa.
←
LEONARDO CAFFO
filozof i eseist urodzony w Katanii na
Sycylii w 1988 roku; wykłada ontolo-
gię na Politechnice w Turynie, uczy
pisania tekstów niebeletrystycz-
nych w Scuola Holden w Turynie oraz
zajmuje się wystawiennictwem
w Nuova Accademia di Belle Arti
w Mediolanie; pisze artykuły wstępne
do „Corriere della Sera”; ostatnio uka-
zały się jego książki
Fragile umanità.
Il postumano contemporaneo
(Einaudi,
Turin 2017) i
Costruire Futuri. Migrazioni,
città, immaginazioni
(Bompiani,
Milan 2018)
