52
abc specjalisty
warsztat architekta
fasada zabytkowa
Hydroizolacja, izolacja przeciwwilgociowa – w przypadkach
dużych problemów z zawilgoceniami elewacji pochodzącymi
z gruntu (i po stwierdzeniu, że inne metody będą nieskutecz-
ne) można zabezpieczyć obiekt przed podciąganiem wilgoci
z gruntu, stosując izolację poziomą (np. metodą iniekcyjną) oraz
pionową ścian fundamentowych (np. w postaci odpowiedniego
szlamu, tynku lub wielofunkcyjnego materiału mineralnego).
Naprawa lub wymiana tynków powinna opierać się na wcześniej-
szych analizach składu istniejącego, historycznego tynku (z reguły
na bazie wapna), tak by uzyskać mieszaninę o jak największym
podobieństwie do historycznej. Muszą to być tynki wzbogacone
dodatkiem szybkowiążącym, absorbującym szkodliwe sole.
Malowanie należy przeprowadzać w oparciu o wyniki badań
pierwotnych warstw malarskich. Rodzaj i kolor farb powinien
być jak najbardziej zbliżony do farb zastosowanych przy budo-
wie obiektu poddawanego renowacji.
Primum – non nocere!
Konserwacja zabytków nie jest zamkniętą księgą niezmien-
nych praw i zasad. Zmienia się wraz z kolejnymi epokami.
I nie jest zbiorem sztywnych reguł, które dają się zastosować
bez refleksji i wiedzy. W każdym przypadku prac prowadzo-
nych na konkretnej fasadzie konieczne jest postawienie dia-
gnozy właściwej dla rozpatrywanego przypadku i umiejętne
znalezienie środków zaradczych w tej konkretnej jednost-
kowej sytuacji. Trzeba umieć ocenić wartości zabytku i roz-
ważyć, co będzie dla niego najlepsze. Nie można się przy
tych działaniach obejść bez specjalistów – konserwatorów
zabytków. W zabytkowej fasadzie powinniśmy widzieć nie
tylko zamysł twórcy – dzieło architektoniczne z kompozycją
elewacji. Dla nas, żyjących na początku XXI wieku, to rów-
nież zabytkowa substancja – autentyczny materiał, z którego
dawni budowniczowie wznieśli obiekt, świadek przeszłości,
wytworzony rękami dawnych rzemieślników. Dlatego warto
mieć zawsze na uwadze, że prace prowadzone na zabyt-
kowych fasadach nie służą jedynie poprawie estetyki, lecz
przede wszystkim zachowaniu przeszłości.
Po pierwsze nie szkodzić. Pamiętajmy, że w konserwacji zabyt-
ków (tak jak i w innych dziedzinach życia) umiar zawsze jest
pożądany. Lepiej zrobić mniej i zostawić zabytek przyszłym
pokoleniom (które będą dysponować lepszymi technologia-
mi konserwatorskimi i nowoczesnymi, mniej ingerującymi
zabiegami, których może nawet jeszcze nie potrafimy sobie
wyobrazić), niż za dużo i zniszczyć cenny ślad przeszłości.
zabytkowego. Czasami można stosować odsalanie mecha-
niczne, czyli usuwanie zasolonych elementów oraz odsalanie
chemiczne przez neutralizację.
Innym działaniem konserwatorskim jest wzmacnianie
powierzchni materiału. Erozja zabytkowego materiału na
elewacji wpływa na osłabienie jej powierzchni (wzrost poro-
watości i wypłukanie spoiwa). Dla wzmocnienia materiału sto-
suje się preparaty konsolidujące, które różnią się zawartością
spoiwa, sposobem wiązania z podłożem oraz strukturą, ale
mają właściwości wzmacniające, a jednocześnie uwzględniają
konieczność zachowania pewnego stopnia porowatości i prze-
puszczalności pary wodnej.
Wymianę uszkodzonych elementów i uzupełnianie ubytków
oraz spoinowanie wykonuje się przy różnego rodzaju mate-
riałach. W przypadku kamienia nazywa się ono flekowaniem
i polega na wycięciu (wyrównaniu kształtu ubytku) w zabyt-
kowym materiale, a następnie wstawieniu w uszkodzonym
miejscu nowego dopasowanego fragmentu. Jeśli to możli-
we, flekowanie zastępowane jest wypełnieniem z zapraw
imitujących kamień, zarówno pod względem wyglądu, jak
i właściwości fizycznych oraz chemicznych. W przypadku
cegieł można stosować wymianę szczególnie zniszczonych
elementów i wypełnić ubytki nowym materiałem, o wła-
ściwościach jak najbardziej zbliżonych do istniejącego, albo
cegłą historyczną poddaną wcześniejszej konserwacji. Ubytki
w licu cegieł wypełnia się specjalną zaprawą, którą niegdyś
sporządzano samodzielnie na miejscu, a obecnie przygo-
towuje się z gotowych mieszanek. Do usuwania rys i spę-
kań, po zdiagnozowaniu przyczyn, można użyć preparatów
antyrysowych, skutecznie uszczelniających rysy, pęknięcia
i szczeliny w murze. Przy doborze zaprawy spoinowej nale-
ży wykluczyć zbyt szczelne i mocne zaprawy cementowe,
mogące powodować rozsadzenie starej, osłabionej cegły.
Obecnie można wybierać gotowe produkty z szerokiej
gamy specjalnych zapraw do konserwacji obiektów zabytko-
wych. Po zakończeniu uzupełniania ubytków trzeba wykonać
ujednolicanie kolorystyczne, niwelujące zbyt duże różnice
pomiędzy kolorem zrekonstruowanych i zabytkowych cegieł
lub kamienia. Stosuje się przy tym farby laserunkowe, które
nie mają właściwości kryjących.
Hydrofobizacja ma na celu uszczelnienie porowatej powierzchni
materiału, by nie dopuścić do nadmiernego wnikania wil-
goci, która powoduje pęcznienia i skurcze higroskopijne
niszczące strukturę zabytkowego materiału.
13
13.
Secesyjna elewacja kamienicy
w Tallinie; bardzo dobrze zachowana
dekoracja fasady, w tym boniowane
fragmenty, w których tynki ukształ-
towane zostały na podobieństwo
kamiennych ciosów,
fot. Anita Jaśkiewicz-Sojak
