48
abc specjalisty
warsztat architekta
fasada zabytkowa
uszkodzeniami mechanicznymi, wynikającymi ze zdarzeń loso-
wych bądź z eksploatacji.
Do powstania uszkodzeń biologicznych natomiast przyczyniają
się glony, grzyby, mchy i porosty oraz bakterie nitryfikacyjne,
które biorą udział w niszczeniu partii przypowierzchniowych
elewacji kamiennych i ceglanych. Powodują one utlenianie
amoniaku pochodzącego z wody deszczowej, ekskrementów
ptaków, sadzy czy kurzu do postaci kwasu azotawego i azoto-
wego, rozkładającego węglan wapnia zawarty w zabytkowych
materiałach budowlanych.
I wreszcie: zabrudzenia, patyna i fałszywa patyna. Pierwsze
wynikają z zanieczyszczeń powietrza (spaliny, pyły, sadze, kwa-
śne deszcze) oraz ze stopniowego uwalniania (pod wpływem
penetrującej wody) niektórych dodatków użytych do produkcji
cegły, zapraw czy spoin, wpływających negatywnie na stan ele-
wacji. Patyna to efekt naturalnej mineralizacji kamienia. Tworzy
naturalną cienką powłokę na jego powierzchni, nieutrudniającą
wymiany wilgoci.
Fałszywa patyna powstaje natomiast w wyniku procesów
chemicznych związków (pochodzących z kwaśnych deszczy
bądź spalin) na powierzchni kamienia lub cegły i ma działanie
destrukcyjne. Osłabia to powierzchnię materiału elewacyjnego,
przez wodę mają również charakter fizykochemiczny. Wilgoć
i zasolenie są dwiema głównymi i powiązanymi ze sobą przy-
czynami niszczenia elewacji zabytkowych budynków. Pierwsza
z nich powoduje odspajanie się tynków, wietrzenie spoin, cegieł
i kamienia. W przypadku tynków prowadzi do rozluźnienia
spoiwa i rozwarstwienia, czyli tzw. lasowania bądź piaszczenia
tynków, podobnie w elewacjach z cegły oraz kamienia. W stale
zawilgoconej fasadzie przebiegają reakcje chemiczne, w wyniku
których następuje coraz głębsza penetracja wody wraz z roz-
puszczonymi w niej solami. Efektem tego – oprócz puchnięcia
i odpadania luźnego tynku lub lica cegły – jest także zasolenie
widoczne w postaci białych plam bądź nalotów. Dodatkową
szkodę wyrządza różnica temperatur – mróz mechanicznie
niszczy strukturę wszystkich rodzajów materiałów na elewacji,
a cykliczne zamarzanie i rozmarzanie powoduje zmianę objęto-
ści, a tym samym – kruszenie.
Innymi zniszczeniami zachodzącymi na elewacji są uszkodze-
nia
mechaniczne. To pęknięcia, ubytki punktowe lub liniowe
spowodowane m.in. zmianą statyki budynku (np. w wyniku
zmiany poziomu wód gruntowych), osiadaniem fundamentów
(mogą to być bardzo poważne uszkodzenia konstrukcji obiektu
pociągające za sobą niszczenie elewacji) lub powierzchownymi
8
8.
Arsenał (tzw. Wielka Zbrojownia)
w Gdańsku na Głównym Mieście,
widok z ul. Piwnej; budynek przeszedł
kompleksową rewaloryzację, włącznie
ze scaleniem kolorystycznym cegla-
nego lica i wykonaniem złoceń,
fot. Dorota Hryszkiewicz-Kahlau
9.
Elewacja jednej z krakowskich
kamienic z widocznymi uszkodzenia-
mi; pilnej ingerencji konserwatorskiej
wymaga ceglany mur ściany, koniecz-
ne jest też odtworzenie tynków,
konserwacja obramień okien oraz
renowacja zabytkowej stolarki okien-
nej, fot. Dorota Czernek
9
