46
abc specjalisty
warsztat architekta
fasada zabytkowa
z żerdzi lub witek łozy) bądź fachwerkowe (tzw. mur pruski,
wypełnienie cegłą, tynkowane lub nie). Przy najmłodszych,
stalowych i żelbetowych konstrukcjach stosowano wypełnienia
cegłą, stalą, szkłem bądź żelbetem.
Większość z ww. rodzajów fasad nadawało się do pokrycia
tynkami. Użytkowym zadaniem tynków było zabezpieczenie
powierzchni ścian przed niekorzystnym działaniem czynni-
ków atmosferycznych lub antropogenicznych (różnego rodzaju
zanieczyszczeń), a także ochrona budynków przed ogniem.
A ponadto, we wszystkich epokach historii architektury wyko-
rzystywano plastyczne możliwości tynków do dekorowania
fasad poprzez nadawanie im różnorodnych faktur i kolorów,
a nawet imitując za ich pomocą inne materiały.
Główne przyczyny i rodzaje zniszczeń
Wymienione materiały ulegają degradacji w różny sposób,
ale można wskazać kilka najczęściej występujących procesów
zniszczeń. Podczas wietrzenia materiał powoli traci spoistość,
zmniejsza się jego gęstość i zwiększa nasiąkliwość, co powo-
duje osypywanie się powierzchni. Wysoka nasiąkliwość kamie-
nia, cegły i tynku jest przyczynkiem do destrukcji materiału
przez zamarzającą w nim wodę. Uszkodzenia spowodowane
jej wzniesienia, szalunek lub wypełnienie konstrukcji. Elewacje
drewniane impregnowano, malowano, a także tynkowano.
•
Mury ceglane – znana od starożytności cegła to znakomity
materiał budowlany, drugi co do popularności (po drewnie)
i trwałości (po kamieniu). Wytwarzano ją z miejscowych glin
z dodatkiem innych surowców mineralnych, a przy dobrym
dostępie do złóż była łatwa w pozyskiwaniu i tania. Pierwotnie
suszona, w późniejszych czasach – suszona i wypalana (cegła
ceramiczna), stanowiła świetną alternatywę dla trudnego
w obróbce, drogiego w pozyskaniu i transporcie kamienia oraz
mniej trwałych, łatwopalnych konstrukcji drewnianych. Dawała
duże możliwości dekoracyjne: stopień wypalenia i dodatki mine-
ralne decydowały o kolorze cegły, jej połysku i innych cechach
charakterystycznych tego materiału.
•
Elewacje szkieletowe – zbudowane były z konstrukcji nośnej
oraz elementów wypełnienia. Konstrukcję szkieletu wykonywa-
no z drewna, cegły czy ze stali lub z żelbetu (te dwa ostatnie
materiały dotyczą przede wszystkim zabytków powstałych
w XIX i XX wieku). Najstarsze tego typu budynki miały
konstrukcję drewnianą, a najpopularniejszymi pod względem
sposobu wypełnienia były obiekty szachulcowe (pola szkieletu
wypełnione gliną zmieszaną z sieczką zarzuconą na usztywnienie
6
4
4.
Kamienna elewacja Katedry
Świętego Wita, Wacława i Wojciecha
na Hradczanach w Pradze;
na elewacji widoczne są ciemne
plamy zanieczyszczeń, które wpraw-
dzie wzbogacają plastykę elewacji,
ale jednak wymagają działań konser-
watorskich, fot. Anita Jaśkiewicz-Sojak
5.
Detal elewacji budynku w założe-
niu szpitala Charité w Berlinie –
7
5
ozdobne liście kasztanowca
przed zabiegami czyszczenia,
fot. Anita Jaśkiewicz-Sojak
6.
Detal ceglanej elewacji
Chilehaus w Hamburgu,
fot. Anita Jaśkiewicz-Sojak
7.
Elewacja szkieletowa
po renowacji – Kościół Pokoju
w Świdnicy,
fot. Dorota Czernek
