Rola i dobór oświetlenia w pomieszczeniach medycznych
52
warunków pracy [7]. Zgodnie ze wspomnianą wyżej normą wymagania
oświetleniowe są wynikiem brania pod uwagę podstawowych potrzeb
człowieka, tj. komfortu widzenia, wydolności wzrokowej oraz bezpie-
czeństwa. Na jakość oświetlenia wpływają również współczynniki odbi-
cia światła od powierzchni. W pomieszczeniach służby zdrowia pożą-
dane są powierzchnie jasne o wysokich parametrach odbiciowych,
np. sufit: 70–80%, ściany: 40–50%, podłogi: 20–30%, meble: 30–70%.
Oświetlenie sztuczne daje możliwość przeniesienia czynności wykonywa-
nych przy świetle dziennym na porę wieczorową lub nocną oraz pozwala
na pracę w pomieszczeniach, do których nie dociera świato w ciągu dnia.
x x x
Oświetlenie zabiegowe i operacyjne [8]
Budowa oraz zastosowanie lamp operacyjnych i zabiegowych, które
oświetlają miejsce pracy zespołu chirurgicznego, związane są z pozio-
mem natężenia oświetlenia i rozmiarem plamy świetlnej. W tego typu
lampach wykorzystuje się trzy podstawowe rodzaje źródeł światła: halo-
genowe, metalohalogenkowe i diodowe (LED-owe). Lampy oparte na
konwencjonalnych źródłach światła, mimo bardzo dobrego oddawania
barw, są coraz mniej popularne ze względu na wysoką emisję podczer-
wieni (promieniowania cieplnego) w obszar pola operacyjnego, a także
znaczny ciężar i gabaryty. Nowoczesne, hybrydowe lampy LED wielo-
krotnie przewyższają stosowane dotychczas lampy halogenowe i meta-
lohalogenkowe pod względem żywotności (nawet do 50 tys. godz.),
a także są bardziej efektywne energetycznie od rozwiązań konwencjo-
nalnych. Ponadto, dają możliwość regulacji parametrów świetlnych
i kolorymetrycznych (temperatury barwowej przy utrzymaniu natężenia
oświetlenia). Niewielkie diody elektroluminescencyjne pozwalają kon-
struować lampy o poprawionej „bezcieniowości”, ponieważ możliwe jest
rozłożenie płaszczyznowe emiterów LED-owych i niezależne prowadze-
nie każdej wiązki świetlnej w obszar pola pracy.
Lampy zabiegowe i operacyjne mogą być doposażone w tor wizyjny.
Kamera zamontowana w centralnym miejscu czaszy pozwala na skie-
rowanie jej dokładnie w pole operacyjne i podgląd wykonywanej czyn-
ności w trybie rzeczywistym. Lampy zabiegowe zwykle mają jedną cza-
szę (pojedynczy zespół optyczny) i są mocowane na stałe do sufitu lub
ściany, co pozwala na bezkolizyjną pracę przy stanowisku albo na sta-
tywie jezdnym umożliwiającym ich przemieszczanie. Lampy operacyjne
jedno- lub wieloczaszowe (w zależności od potrzeb wyposażenia sali)
montuje się do systemowego sufitu podwieszanego w salach operacyj-
nych. Każda czasza może być regulowana w zakresie 360 stopni, przy
czym konstrukcja pozwala na ich bezkolizyjną pracę.
Przy wyborze konkretnej lampy zabiegowej lub operacyjnej należy
uwzględniać m.in. jej cenę, planowaną liczbę godzin pracy w ciągu
roku, możliwości konserwacji i wymiany źródeł światła, a także sterowa-
nie i bezpieczeństwo eksploatacji w sytuacjach awaryjnych (konieczność
pracy akumulatorowej). Dopiero dogłębna analiza finansowo-ekono-
miczna pozwala na wybór najlepszego rozwiązania oświetleniowego –
lamp LED lub halogenowych. Następnie trzeba określić wymagania
oświetleniowe, m.in. natężenie oświetlenia lub promieniowania oraz
wielkość pola operacyjnego, a na końcu – rodzaj zamocowania (np.
lampa przejezdna, ścienna bądź sufitowa).
Przy zabiegach i operacjach istotne jest skupienie uwagi na pacjencie
oraz wykonywanej przy nim pracy, dlatego lampy powinny być wygodne
w obsłudze i gwarantować pewność emisji strumienia świetlnego.
Najważniejsze parametry nowoczesnej lampy operacyjnej, istotne rów-
nież w trakcie jej zamawiania, to:
•
natężenie oświetlenia
na powierzchni pracy (pola operacyjnego),
którego poziom powinien być regulowany i gwarantować niezależność
emisji światła z lampy operacyjnej od warunków otoczenia (m.in. tem-
peratury źródła światła i otoczenia). Zmiana temperatury wewnątrz
lampy LED o 120°C prowadzi do spadku strumienia świetlnego
o ponad 20%, dlatego lepsze są lampy z funkcją chłodzenia oraz kon-
troli i sterowania parametrami diody LED;
•
bezcieniowość lampy
, określająca, ile strumienia świetlnego (i w jaki
sposób) emitowanego z lampy zostanie przesłonięte przez głowę,
ramiona czy dłonie chirurga. Wpływa ona na bezpieczeństwo, jakość
odwzorowania obiektów w polu oświetlanym oraz komfort pracy. Jest
często opisywana jako procentowa zmiana średniego natężenia oświet-
lenia w polu pracy z użyciem testu jednej i dwóch masek, reprezentują-
cych jednego bądź dwóch chirurgów;
•
wgłębność oświetlenia
, wpływająca na komfort i bezpieczeństwo
pracy chirurga. Najlepiej, jeśli lampa nie wymaga refokusowania pod-
czas zabiegu, niezależnie od pozycji pacjenta i chirurga, a także rodzaju
wykonywanych czynności. Powinna zapewnić maksymalnie długi zakres
ogniskowania opisywany jako L1+L2 (światło przyjmuje zarys jednoli-
tego słupa światła o identycznych parametrach) – im większy, tym lepsza
lampa. Z wgłębnością oświetlenia często powiązana jest regulacja wiel-
kości plamy świetlnej, której część lamp nie ma. Fokusowanie rozwiązuje
problem niewielkiego zakresu wgłębności, ponieważ dzięki niemu moż-
liwe jest ogniskowanie plamy świetlnej na różnych wysokościach;
•
wskaźnik oddawania barw
CRI (lub Ra), który pozwala właściwie inter-
pretować barwę oświetlanego obiektu. Dla światła słonecznego, najle-
piej oddającego barwy, przyjmuje on wartość maksymalną 100, nato-
miast bardzo dobra lampa powinna mieć co najmniej – 95, co jest
niezwykle trudne przy stosowaniu opraw LED-owych. Matryce diod pół-
przewodnikowych zwykle gwarantują zakres CRI maks. do 96. Konieczne
jest również uzyskanie największego (bliskiego 100), szczególnego
wskaźnika – R9, który odpowiada za interpretację barwy czerwonej;
•
poziom irradiancji
(natężenia napromienienia promieniowania),
opisujący wielkość dawki promieniowania trafiającej w pole opera-
cyjne, określa, jak bardzo tkanka będzie wysuszana przez pracującą
lampę. W przypadku LED-ów, które nie emitują nadfioletu i podczer-
wieni (promieniowania cieplnego), jest to o tyle niebezpieczne, że jeśli
chirurg nie czuje na swojej szyi ciepła, zakłada, że go nie ma. Według
przepisów dotyczących konstrukcji lamp operacyjnych poziom irra-
diancji nie powinien być niższy niż 500 W/m
2
dla jednej kopuły i nie
może przekraczać 1000 W/m
2
dla dwóch, co niestety rzadko zostaje
spełnione. Parametr ten często nie jest podawany przez producen-
tów i nie pojawia się w SIWZ prowadzonych przez szpitale postępo-
wań przetargowych.
Inne cechy istotne przy wyborze lampy to: niski wpływ kopuł lamp na
nawiew laminarny (by nie zaburzać przepływu powietrza z nawiewu
na pole operacyjne), łatwość w pozycjonowaniu kopuł przez per-
sonel, sprawna dezynfekcja lamp czy też możliwość współpracy
z endoskopami.
x x x
Oświetlenie awaryjne
Zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Admini-
stracji z dnia 27 kwietnia 2010 r. w sprawie zasad wydawania dopusz-
czenia wyrobów wszystkie oprawy oświetlenia awaryjnego muszą
mieć świadectwo dopuszczenia wydane przez CNBOP-PIB (Centrum
Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej – Państwowy Insty-
