Placówki Medyczne 2016
49
Rola i dobór oświetlenia w pomieszczeniach medycznych
Zazwyczaj budowa nowego lub modernizacja starego obiektu medycz-
nego wymusza uwzględnienie bezpieczeństwa i oszczędności energii,
dlatego np. tylko nieliczne szpitale mają doskonały system oświetlenia.
Jednocześnie, według prowadzonych na świecie badań, dobre oświet-
lenie wpływa na bezpieczne i zdrowe środowisko w szpitalu, co skłania
do poważnych zmian w sposobie realizacji systemów zasilania, sterowa-
nia i oświetlenia. Korzystny efekt ekonomiczny można osiągnąć poprzez
zastosowanie regulacji mocy źródeł światła (ściemnianie) przy zagwa-
rantowaniu bezpieczeństwa pacjentów i personelu medycznego.
W budynkach opieki zdrowotnej w ciągu dnia powinno się w więk-
szym stopniu wykorzystywać oświetlenie naturalne oraz automatykę
opraw oświetleniowych reagujących na światło słoneczne. Zaburze-
nie biologicznego rytmu okołodobowego (cyrkadialnego), wynikającego
ze zmienności światła słonecznego, może bowiem powodować różne
dolegliwości zdrowotne. Niestety, większą uwagę na zdrowie i bezpie-
czeństwo użytkowników zwraca się w budynkach komercyjnych, biu-
rach niż w placówkach służby zdrowia. Zazwyczaj wynika to z braku
dobrych przykładów, katalogu wyrobów oraz rozwiązań, zapewniają-
cych korzystne oświetlenie w obiektach medycznych. Każda placówka
medyczna jest rozpatrywana indywidualnie, a o jakości systemu oświet-
leniowego decyduje wyłącznie projektant (często elektryk), który ma
ogólną wiedzę techniczną z zakresu oświetlenia, czasem ograniczoną
do powtarzalnych rozwiązań opartych np. na budynkach biurowych.
W przypadku modernizacji oświetlenia warto oprzeć się na audycie,
który pozwala ocenić stan instalacji oraz daje przykłady dobrych prak-
tyk i działań. Choć czasem są one kosztowne, to gwarantują uzyskanie
w przyszłości dużych oszczędności (od 30 do nawet 70% zużywanej na
ten cel energii elektrycznej), np. stosowanie opraw z diodami LED, syste-
mów sterowania i nadzoru wyposażonych w czujniki światła, ruchu oraz
systemów inteligentnego zarządzania wykorzystaniem światła dziennego.
Technologia oświetleniowa od pewnego czasu ekspansywnie wykorzy-
stuje diody elektroluminescencyjne (LED), które są efektywne energe-
tycznie, trwałe i mają poprawne właściwości optyczne w regulacji cyklu
okołodobowego człowieka. Niebieskie światło emitowane przez LED-y
może pomóc pracownikom szpitali funkcjonującym nocą w regulacji
i utrzymaniu właściwego cyklu dzień/noc, a różnobarwne diody pozwa-
lają kreować oświetlenie, np. w pokojach pobytu pacjentów. W szpita-
lach wymagania oświetleniowe są dość złożone i zróżnicowane, muszą
uwzględniać zarówno potrzeby personelu, jak i pacjentów, dlatego
korzystne są elastyczne rozwiązania techniczne, umożliwiające indywi-
dualną regulację ilości i jakości światła, np. białe i monochromatyczne
LED-y w systemach oświetleniowych.
x x x
Wymagania dla opraw i źródeł światła stosowanych
w placówkach medycznych
Oprawy oświetleniowe wykorzystują źródła światła, których podstawo-
wym zadaniem jest wyemitowanie strumienia świetlnego, odpowiedzial-
nego za uzyskanie wymaganych parametrów oświetleniowych. O ener-
gooszczędności źródła stanowi m.in. jego skuteczność świetlna [lm/W],
opisująca ilość możliwego do wytworzenia strumienia świetlnego
F
[lm]
z charakteryzującej go mocy elektrycznej P [W]. Zatem, im więcej stru-
mienia świetlnego uzyska się z jednego wata mocy źródła światła, tym
bardziej jest ono efektywne energetycznie (tab. 1).
Istotnym parametrem jest także trwałość użyteczna L70 (mierzona
w tysiącach godzin), opisująca czas, po jakim źródło światła traci 30%
strumienia świetlnego w wyniku naturalnego, nieodwracalnego pro-
cesu starzenia. Po jego upływie źródło w oprawie powinno zostać
wymienione na nowe. Średnie eksploatacyjne natężenie oświetlenia
Ē [lx] (parametr wymagany podczas projektowania [2]) jest ściśle zwią-
zane z procesem starzenia źródła światła, a zatem spadkiem strumie-
nia świetlnego po czasie t. Wybór odpowiedniego typu źródła światła
musi więc być poprzedzony zarówno sprawdzeniem skuteczności świet-
lnej, jak i trwałości użytecznej. Następny krok stanowi analiza sposobu
emisji strumienia świetlnego w przestrzeń, polegająca na takim dobo-
rze oprawy oświetleniowej, aby jej krzywa światłości pozwalała jak naje-
fektywniej wysłać światło tam, gdzie jest ono potrzebne. Ważne też, by
sprawność takiej emisji LOR (z ang.
Light Output Ratio
) była jak naj-
większa (powyżej 50%).
x x x
Kryteria doboru oświetlenia zależnie od
przeznaczenia pomieszczenia i typu pacjentów
W pokojach łóżkowych musi być zapewniony dostęp do światła dzien-
nego, a w sytuacji nadmiernego ich naświetlenia instaluje się urządze-
nia przeciwsłoneczne [4]. W salach operacyjnych oraz pomieszczeniach
diagnostyki obrazowej należy z kolei stosować wyłącznie oświetlenie
sztuczne, spełniające wymagania aktualnych norm oświetleniowych
[3, 5, 6]. Dopuszcza się możliwość wykorzystania oświetlenia dzien-
nego, jeżeli nie będzie utrudniało wykonywania zabiegów operacyj-
nych i diagnostycznych. Dokumentem normatywnym dla oświetlenia
elektrycznego jest norma PN-EN 12464-1:2012 „Światło i oświetlenie.
Rola i dobór oświetlenia
w pomieszczeniach
medycznych
W budynkach medycznych oświetlenie często stanowi
ok. 20% mocy wszystkich zainstalowanych w nich urządzeń
elektrycznych. Analiza oświetlenia w takich obiektach po-
zwala na opracowanie oraz podjęcie działań, które mają
doprowadzić do poprawienia komfortu pracy oraz poby-
tu pacjentów w szpitalu, zwiększenia ich bezpieczeństwa,
a także obniżenia kosztów zużywanej energii elektrycznej.
dr hab. inż. Maciej Zajkowski, prof. PB
Katedra Elektroenergetyki Fotoniki i Techniki
Świetlnej, Wydział Elektryczny,
Politechnika Białostocka
Tab. 1. Skuteczność świetlna źródeł światła [1]
Typ źródła światła
Skuteczność świetlna
η
[lm/W]
Trwałość użyteczna L70
[tys. h]
Żarówki
6–14
1
Żarówki halogenowe
12–25
2–4
Świetlówki kompaktowe
55–80
6–18
Świetlówki rurowe
60–105
10–80
Lampy metalohalogenkowe
70–105
5–10
Lampy sodowe wysokoprężne
70–150
10–20
Diody LED
20–140
10–50
