51
Obiekty Sakralne 2015
niebu. Mury budynku przedstawiają wiernych. Ornamentyka i malo-
widła ścienne są natomiast swego rodzaju biblią. Znajomość tych
symboli często wręcz uzasadnia potrzebę zastosowania dodatkowego
doświetlenia wybranych fragmentów wnętrza, a nie skupienia się przede
wszystkim na oświetleniu czysto funkcjonalnym.
x x x
Zasady oświetlania obiektów sakralnych
Dobry projekt oświetleniowy powinien koncentrować się na symbolu,
liturgii oraz architekturze. Musi także zapewnić odpowiednie oświet-
lenie takich miejsc jak: chór, pulpit, katedra, ambona, prospekt orga-
nowy. Nie można również zapominać, że w kościele (szczególnie sta-
rym) mogą być zgromadzone bardzo ważne obiekty, związane z jego
losami oraz lokalnej społeczności. W większości obiektów sakralnych
znajdują się rzeźby, elementy dekoracyjne, obrazy, które powinny być
odpowiednio wyeksponowane światłem. Źle zaprojektowane oświetle-
nie lub jego brak uniemożliwi ich podziwianie. System oświetleniowy
musi być również tak zaprojektowany, aby uwzględniał czynniki
wpływające na eksploatację i funkcjonalność świątyni (fot. 4, 5).
Prezbiterium
Podstawową rolą oświetlenia prezbiterium jest:
• zapewnienie celebransowi i asyście liturgicznej światła umożliwia-
jącego czytanie oraz spełnianie czynności liturgicznych. Minimalne
natężenie oświetlenia musi wynosić 300 lx na powierzchni poziomej
ołtarza i pulpitu. W miejscu, gdzie prezbiterzy udzielają komunii
świętej wiernym, powinno osiągać nie mniej niż 150 lx. Rozkład
poziomów natężenia oświetlenia pokazany jest na rys. 1;
• zapewnienie takiej wartości pionowego natężenia oświetlenia, aby
wierni mogli śledzić z należytą uwagą i koncentracją wykonywane czyn-
ności rytualne w obszarze prezbiterium. Powinna zawierać się między
300 a 500 lx (na rys. 3. przedstawiono zalecany rozkład wartości).
Podczas sprawowania liturgii pionowe natężenie oświetlenia musi być
dominujące w celu skupienia uwagi wiernych na przebiegu obrzędów.
Cały system powinien być tak zrealizowany, aby powstała pewna hie-
rarchia oświetleniowa, w której najważniejszy jest ołtarz.
Powierzchnia zajmowana przez zgromadzenie
Oświetlenie powierzchni zajmowanej przez zgromadzenie wiernych
trzeba zorganizować w taki sposób, aby przede wszystkim spełniło
wymogi dotyczące poziomu i równomierności natężenia światła. Należy
zagwarantować dobre warunki widzenia osobom czytającym, także
ludziom starszym, niejednokrotnie z bardzo osłabionym wzrokiem.
Przeciętne skupienie uwagi podczas krótkotrwałego okresu czytania
wymaga natężenia oświetlenia na poziomie 150–200 lx i taki musi
być zapewniony podczas nabożeństw.
Minimalny poziom natężenia oświetlenia w kościele to 10 lx. Jest on
dopuszczalny pod warunkiem, że w danym obszarze nie jest wyma-
gana obecność wiernych. Może być również stosowany jako poziom
głównego oświetlenia, ale tylko dla chwilowego pobytu osób w koś-
ciele (np. w celu podziwiania dzieł sztuki, w przypadkach gdy nie
przewiduje się czynności czytania, np. przewodnika turystycznego).
Wystrój architektoniczny
Oświetlenie ma za zadanie zapewniać dobre samopoczucie wiernych,
ale także umożliwić pełne podziwianie architektury i wystroju wnę-
trza kościoła. Jego natężenie, pozwalające stworzyć właściwy nastrój,
powinno się zawierać w przedziale 20–80 lx. Należy tak dobierać
poziom natężenia oświetlenia, aby zagwarantować luminancję odpo-
wiadającą wartości 5 cd/m
2
, wystarczającą do ogólnego podkreślenia
architektury i wystroju wnętrza.
Przy konieczności eksponowania świątyni jako monumentu zalecany
poziom natężenia oświetlenia wynosi 150 lx, szczególnie w tych miej-
scach, gdzie znajdują się cenne elementy wyposażenia np. rzeźby,
malarstwo.
Freski, płótna
Powinny być przewidziane przynajmniej dwa poziomy natężenia oświet-
lenia: niski – dla zwykłych funkcji religijnych i wyższy – stosowany
w przypadku świąt i uroczystości oraz podczas wizyt w kościele innych
niż nabożeństwa. Te dwa poziomy wymagają tych samych warto-
ści, które były przyjęte w odniesieniu do wystroju architektonicznego.
Płótna i freski, gdy są umieszczone tylko na powierzchniach, które nie
odwracają uwagi wiernych od wydarzeń liturgicznych, np. w kapli-
cach czy na chórze, mogą być oświetlone wyższym poziomem natęże-
nia oświetlenia, tj. 150 lx. Taki poziom natężenia oświetlenia nazywany
jest zabytkowym.
Szczególne miejsca w świątyni
Obszary, w których znajdują się np. chrzcielnica, tabernakulum czy
chór, również potrzebują odpowiedniego poziomu natężenia oświetlenia.
W baptysterium (lub w obszarze chrzcielnicy albo sadzawki chrzcielnej),
na chórze i w omawianym już prezbiterium wymagany poziom to co naj-
mniej 300 lx (szczególnie na poziomej powierzchni pulpitów i chrzciel-
nicy), dla tabernakulum, odpowiednio 300–500 lx.
x x x
Źródła światła i oprawy
Dotychczas we wnętrzach obiektów sakralnych tradycyjnie wyko-
rzystywano głównie żyrandole i kinkiety ze źródłami żarowymi,
zastępowanymi obecnie przez świetlówki kompaktowe. Oświetlenie
takie zwykle jest niewystarczające i daje ograniczone możliwości
dostosowania jego natężenia do zmieniających się potrzeb.
rys. M. Górczewska
1. Ołtarz (Eh – 300 lx, Ev – 300–500 lx)
2. Pulpit (Eh – 300 lx, Ev – 300 lx)
3.Prezbiterium (Eh–150-300 lx,Ev–300–500 lx)
4. Udzielanie komunii (Eh – 300 lx,
Ev – 300–500 lx)
5. Miejsce celebransów (Eh – 300 lx)
6.Tabernakulum (Ev – 300–500 lx)
7. Miejsce zgromadzenia wiernych (Eh – 10 lx,
150 lx)
Rys. 1. Zalecany rozkład natężenia oświetlenia (Eh – poziomego, Ev – pionowego) [3]
