Akustyka i nagłośnienie kościołów
58
długości do wysokości i szerokości pomieszczenia. Gdy zostanie
osiągnięta, we wnętrzu nie występują „fale stojące”. Jeśli jest ono
zbyt małe, pierwsze odbicia od ścian wracają do uszu tak szybko,
że nie jesteśmy w stanie usłyszeć czystego dźwięku bezpośred-
niego. W przypadku pomieszczenia o odpowiednich wymiarach
dźwięk odbija się od bardziej odległych ścian i powierzchni, co
czyni go zdecydowanie bardziej przejrzystym. W przestrzeni zbyt
wielkiej natomiast, możemy przestać słyszeć się nawzajem.
Wraz z projektowaniem kształtu i kubatury kościoła, w celu eli-
minacji niekorzystnych zjawisk akustycznych, takich jak: trzepo-
tanie dźwięku, echo, skupianie i rozpraszanie dźwięku oraz duży
pogłos, pod uwagę powinna być brana struktura powierzchni.
Absorpcja
, czyli „pochłanianie dźwięku”, realizowana jest zwykle
przez grube, włókniste materiały, takie jak miękkie siedzenia,
ścienne i sufitowe panele akustyczne, grube kurtyny i chodniki na
podłodze oraz miękkie arrasy na ścianach kościołów. Ciała zgro-
madzonych wiernych są także obiektem absorpcji akustycznej.
Dyfuzje
(rozproszenie) dźwięku powodują nieregularne
powierzchnie o odbijających właściwościach akustycznych.
Każda architektoniczna twarda struktura odbija i kieruje
dźwięk, np. sufit zadaszenia ambon kierujący dźwięk w stronę
publiczności.
„Trzepotanie”
występuje, gdy dźwięk zostaje uwięziony po-
między dwiema równoległymi powierzchniami. Zjawisko to jest
najbardziej dokuczliwe na wysokości uszu słuchaczy.
Skupianie lub „ogniskowanie dźwięku” to częsty przypadek spo-
tykany w kościołach o kopulastych sklepieniach, powoduje two-
rzenie punktów głośniejszego dźwięku.
Pogłos
to dźwięk, jaki pozostaje w pomieszczeniu po wyłączeniu
jego źródła. Zbyt duży w kościołach utrudnia zrozumiałość słowa
i stanowi barierę na drodze komunikacji pomiędzy kapłanem a wier-
nymi. Pogłos zależy od struktury powierzchni, dlatego czynnik ten
powinien być brany pod uwagę w procesie budowania świątyni.
Miarą pogłosu jest czas jego trwania, który w polskich kościo-
łach z reguły jest dosyć długi i wynosi: od 7 (dla niewielkich
obiektów) do nawet 16 sekund (w przypadku wielkich katedr).
W klasycznej muzyce organowej dłuższy pogłos pozwala na
płynne łączenie kolejnych tonów i dodaje brzmieniu przestrzen-
ności. Jednak idealny czas pogłosu dla pomieszczenia przezna-
czonego do przekazu słowa (bez nakładania się na siebie sylab)
nie powinien być dłuższy niż jedna sekunda. W przypadku
dużych pomieszczeń istotne jest, aby wyposażone były w tak
skonstruowany system nagłaśniania mowy, który będzie współ-
grał z akustyką kościoła.
x x x
Źródła
Źródłem dźwięku jest akcja, od której on pochodzi. Klaskanie,
mowa lub śpiew to przykłady źródeł dźwięku. W wymowie wyra-
zów lub śpiewie są nimi struny głosowe, natomiast przy przetwa-
rzaniu dźwięku – głośnik lub ich grupa.
Aby zrozumieć zastosowanie głośników w kościele, należy pojąć
zależność pomiędzy źródłami dźwięku bezpośredniego i niebez-
pośredniego (odbitego). Otóż:
• prawidłowa akustyka otoczenia zapewnia, zarówno słuchaczom,
jak i mówiącemu, właściwą kombinację (równowagę) dźwięku
bezpośredniego i odbitego;
• nadmiar dźwięku bezpośredniego powoduje, że materiał dźwię-
kowy wydaje się suchy i „bez życia”;
• zbyt dużo dźwięku niebezpośredniego (odbitego) rozmywa
obraz dźwiękowy i pozbawia go wyrazistości.
Do prawidłowego odbioru źródeł dźwięku w przestrzeni koś-
cioła potrzebne są zarówno dźwięki bezpośrednie, jak też odbite.
Problem polega na zmianie otoczenia w taki sposób, aby uzyskać
właściwe proporcje między nimi. Dźwięki bezpośrednie gwa-
rantują klarowność, zaś niebezpośrednie dostarczają do mózgu
„informacje” o pomieszczeniu.
W celu wzmocnienia oddziaływania dźwięków bezpośrednich
należy zwiększyć ilość materiałów absorbujących lub zmniej-
szyć odległość między słuchaczem a głośnikami. Wiele źródeł
(instrumenty, śpiewacy) generuje różnorodne dźwięki i drastycz-
nie zmniejsza możliwość ich klarownego słyszenia. Dodatkowo
sprawę komplikuje znaczna liczba czynnych mikrofonów, stano-
wiących dodatkowo „nowe źródła” sygnałów, które nie są czyste,
lecz złożone z dźwięków bezpośrednich i odbitych.
Aby poprawić jakość dźwięku, należy ograniczyć liczbę instru-
mentów lub zmienić aranżację muzyczną.
Jeśli używamy dużej liczby mikrofonów, najlepsze efekty daje
zastosowanie „inteligentnego sposobu miksowania” ich sygnałów,
z użyciem automatycznego miksera, np. MR88, który „wycisza”
urządzenia chwilowo nieużywane po to, aby nie generowały nie-
potrzebnych źródeł dźwięku.
Tabela nr 1 pomoże przeanalizować podstawowe zależności wpły-
wające na akustykę obiektu sakralnego i wskaże jego ogólną ocenę.
x x x
System nagłośnieniowy
Koncepcja „aktywna” zakłada, że dźwięk jest kontrolowany
i modyfikowany poprzez wzmacniacze w torze fonicznym. Zwy-
kle weryfikacja barwy i głośności dźwięku jest realizowana przez
zespoły głośników. Głośność nie zawsze jest kluczem do osiągnię-
cia klarowności i zrozumiałości dźwięku, natomiast duży wpływ
ma rodzaj zastosowanych urządzeń i sposób ich rozmieszczenia.
Dobrze działający system nagłośnieniowy jest celem administracji
każdego kościoła. Jednak nie każdy wie jak ten cel osiągnąć. Bar-
dzo często niewłaściwie wykorzystuje się zamontowany sprzęt lub
brakuje konkretnej wiedzy, jaki należałoby kupić.
Instalacja urządzeń jest równie ważna, jak sposób ich zastoso-
wania. Projekt musi uwzględniać rozmaite potrzeby i wymaga-
nia administratora kościoła, który chce zminimalizować stopień
obsługi systemu do włączenia oświetlenia lub mikrofonu, nie
ingerując w skomplikowany pulpit miksera.
Prawidłowe zaprojektowanie i wdrożenie systemu dźwiękowego
dla obiektu sakralnego jest zazwyczaj trudnym zadaniem.
Można wymienić kilka podstawowych wymagań, które musi
spełniać nagłośnienie:
rys. B. Leszko
Rys. 2. Schemat docierania do słuchacza dźwięku bezpośredniego oraz pogłosowego
dźwięk
pogłosowy
dźwiękbezpośredni
