68
Ogrzewanie zabytkowych obiektów sakralnych
Drewno polichromowane ma budowę warstwową – powłoka malar-
ska leży na podłożu drewnianym zagruntowanym klejem i zaprawą.
Wysychanie i nierównomierne zmiany objętości warstw (drewno ma
znacząco większą odpowiedź wymiarową w porównaniu z zaprawą)
prowadzą do powstawania naprężeń i wynikających z nich rozwar-
stwień oraz pęknięć powłoki malarskiej.
x x x
Bezpieczne i ekonomiczne systemy grzewcze
Bezpieczne ogrzewanie budowli sakralnych, spełniające jednocześ-
nie oczekiwania wiernych co do komfortu, stanowi poważny prob-
lem. Nie istnieje idealny system grzewczy, a każde wnętrze wymaga
indywidualnej analizy warunków i opracowanej na jej podstawie
strategii grzewczej. Niemniej jednak badania i praktyczne obserwa-
cje wskazują, że systemy przekazujące ciepło lokalnie do odbiorcy,
w najmniejszym stopniu zaburzające warunki w otoczeniu zabytko-
wych elementów wyposażenia kościoła, lepiej niż inne nadają się do
stosowania w historycznych wnętrzach sakralnych. Cechuje je także
niskie zużycie energii.
Zasady ogrzewania lokalnego nie można oczywiście w pełni zre-
alizować, gdyż nie uda się wytworzyć ciepłej, komfortowej strefy
w ławkach lub pomiędzy nimi, która nie oddziaływałaby również
na resztę wnętrza. Można jednak zminimalizować ten wpływ na
kilka sposobów:
• wybierając źródła przekazujące ciepło bezpośrednio do odbiorcy
na drodze promieniowania,
• używając źródeł ciepła o niskiej temperaturze, ale zlokalizowa-
nych blisko odbiorcy,
• ogrzewając kościół jak najkrócej – tylko wtedy, kiedy przebywają
w nim ludzie,
• stosując systemy podzielone na moduły, które można uruchamiać
odrębnie w zależności od potrzeb.
Postulat pierwszy sprowadza się do stosowania systemów, które
nie posługują się powietrzem, jako medium przenoszenia ciepła od
źródła do odbiorcy, lecz ogrzewania zlokalizowanego, przekazują-
cego energię bezpośrednio do ogrzania ludzi.
Postulat drugi wskazuje na źródła ciepła o niskiej temperaturze usy-
tuowane blisko odbiorcy, gdyż redukują one zagrożenie przegrza-
niem oraz związanym z nim przesuszeniem powierzchni architekto-
nicznych i obiektów zabytkowych.
Postulaty trzeci i czwarty sprowadzają się do ograniczenia całkowi-
tej energii wprowadzanej do wnętrza przez system grzewczy.
W międzynarodowym opracowaniu pt. „Ogrzewanie kościołów
a ochrona dziedzictwa kultury. Wskazówki do analizy zalet i wad
różnych systemów grzewczych”, wydanym w 2006 roku z inicja-
tywy Komisji Europejskiej oraz Krajowego Biura Ochrony Koś-
cielnego Dziedzictwa Kultury Konferencji Episkopatu Włoch, jako
najbardziej bezpieczne oceniono dwa systemy ogrzewania lokal-
nego – ławkowe i promiennikowe. Uznano, że stwarzają one nie-
wielkie zagrożenie wahaniami wilgotności względnej.
Tak jak zostało wspomniane, odpowiedzi na pytanie o poprawność
doboru systemu grzewczego z punktu widzenia ochrony konserwa-
torskiej zabytku można udzielić przede wszystkim w oparciu o kry-
terium zachowania dotychczasowej stabilności mikroklimatu panują-
cego w obiekcie. Wymaga to, aby zaburzenia wilgotności względnej
spowodowane ogrzewaniem mieściły się w dotychczasowych waha-
niach lokalnego mikroklimatu, do których obiekty zaaklimatyzowały
się w przeszłości.
Analizę ogrzewania ławkowego przeprowadzono w kościele pw. Zwiasto-
wania NMP w Skępem w województwie kujawsko-pomorskim, wyzna-
czając rozkład temperatury odczuwanej przez osobę siedzącą w ławce
poprzez pomiar kamerą termowizyjną temperatury powierzchni pasa
czarnej tkaniny. Pod siedziskami ławek stałych w nawie zamontowano
liniowe elementy grzejne o mocy 100 W/m. Maksymalna temperatura
powierzchni elementu wynosiła 50
o
C. Pomiary te pokazały, że układ
zamontowany w ławkach stałych osiąga swoją maksymalną temperaturę
po około 15 minutach. Zgodnie z oczekiwaniem wynosi ona ok. 14
o
C,
uzyskiwana jest na wysokości 40 cm i wraz z wysokością szybko spada.
Efekt ogrzewania przestaje być zauważalny powyżej 1 m. Zatem system
ten jest źródłem ciepła zlokalizowanego w strefie ławek, które praktycz-
nie nie zaburza warunków w przestrzeni wnętrza kościelnego.
Ławki przesuwane w prezbiterium ogrzewano przez folie grzewcze
umiejscowione w drewnianych podestach. Dla folii o mocy 300 W/m
2
układ osiąga swoją maksymalną temperaturę, wynoszącą 30
o
C, po
ok. jednej godzinie na wysokości do 20 cm nad powierzchnią pode-
stu. Efekt ogrzewania przestaje być zauważalny powyżej 1,4 m.
Ze względu na niską moc instalacji i jej zlokalizowany charakter
nie stwierdzono żadnego mierzalnego ocieplenia powierzchni ścian
i sklepienia.
Również przeprowadzone poza strefą ogrzewaną pomiary wilgot-
ności względnej i szybkości przepływu powietrza nie wskazały na
żadne różnice pomiędzy okresem chłodnym, kiedy kościół nie był
ogrzewany, a następną zimą, gdy instalacja działała. Ogrzewanie
ławkowe ma jednak oczywiste ograniczenia – nie dociera do ludzi
stojących między ławkami, problemem może być również montaż
grzejników, jeżeli siedzenia mają charakter zabytkowy.
Drugim systemem grzewczym, dostarczającym ciepło lokalnie w strefach,
w których przebywają ludzie, i minimalnie zaburzającym warunki
w pozostałej części wnętrza, są promienniki ciepła. Tego rodzaju instala-
cja działa czasowo w okresie chłodnym w cennym drewnianym kościele
pw. św. Michała Archanioła w Szalowej w województwie małopolskim.
System składa się z elektrycznych promienników przymocowanych do
prętów metalowych na wysokości ok. 3,5 m nad poziomem posadzki.
Fot. 2. Elementy grzewcze zamontowane pod siedziskami ławek stałych
Fot. 3. Podesty grzewcze pod ławkami przesuwanymi
fot. R. Kozłowski (2)
