098
Z:A
65 STYCZEŃ —LUTY 2019
Z:A
TEORIA
ANALIZA NAUKOWA
W związku z tym można jednocześnie mówić o suburba-
nizacji w Polsce jako o zjawisku obserwowanym od 15–20 lat
na obrzeżach miast, a także o polskiej suburbanizacji, która
ma swoją lokalną specyfikę, uwidaczniającą się na tle innych
krajów Europy Środkowo-Wschodniej
2
.
SUBURBANIZACJA W POLSCE (PRZYKŁAD DOLNOŚLĄSKI)
Wśród polskich badawczy panuje zgoda, że procesy suburba-
nizacji rozpoczęły sięwpolskichmiastach dopiero pod koniec
xx wieku (Więcław-Michniewska 2006; Węcławowicz 2003;
Jałowiecki, Szczepański 2006; Lorens 2005) i to pomimowcze-
śniejszego występowania tzw. drugich domów (letnich) na
obszarach podmiejskich czy daczy tworzących nieraz więk-
sze skupiska na atrakcyjnych terenachwiejskichwokół miast
(Kowalczyk 1994; Czarnecki, Heffner 2008: 29–46).
Spis powszechny przeprowadzony w 2011 roku w Polsce
pokazał, że ludność miejska stanowiła 60,8% ogółu popula-
cji (w 2002 roku udział ten wynosił 61,8%), a ludność wiej-
ska –39,2%(w2002 roku–38,2%). Autorzy opracowania pod-
kreślają, że „zwiększenie liczby ludności wiejskiej w dużej
mierze było spowodowane rozwojemośrodkówpodmiejskich
(najczęściej skupionychwokół dużychmiast), które zostały za-
silone młodymi ludźmi, byłymi mieszkańcami miast” (2012).
Coważne, od 1945 r. nieustannie zwiększała sięwPolsce liczba
mieszkańcówmiast, ażdo 1991 r., kiedy stanowili oni 62%ogółu
ludności. Wtymsamymroku ta tendencja uległa odwróceniu
i populacja miejska zaczęła się zmniejszać.
Zarówno dane spisowe, jak i analizy geografówspołecznych
wskazują na wysoką dynamikę tego procesu. Należy jednak
zaznaczyć, że informacje pochodzące ze spisu powszechne-
go bazują na zameldowaniach i dlatego w niewystarczający
sposób odzwierciedlają inną cechę suburbanizacji w Polsce,
jaką jest jej selektywne oddziaływanie. Zwykle tymzmianom
nie podlegają wszystkie miejscowości w podmiejskiej gminie,
ale wybrane wsie położone w niewielkiej odległości od mia-
sta – te najbliższe dróg dojazdowych i lepiej niż inne wyposa-
żone w infrastrukturę techniczną. Dopiero analizy danych
dla poszczególnychwsi (np. informacje uzyskane ze starostw
powiatowych o liczbiewydanych pozwoleńna budowę domów
jednorodzinnych) ukazują wyspowy, koronkowy charakter
tego procesu. Tak jest wprzypadkuWrocławia (Zathey 2004:
94–106; Ilnicki 1996: 243–263), ale i innych miast dolnoślą-
skich, których gminy podmiejskie notują najwyższe saldami-
gracji nowych mieszkańców (Kajdanek 2012).
SuburbanizacjawPolscenie jest, jakzwykło sięuważać, pro-
cesem zachodzącym wyłącznie w sąsiedztwie wielkich miast.
Występuje ona również wokół średnich i małych aglomera-
2
Ogromny dorobek badaczy anglosaskich nad procesem suburbanizacji
w USA i Wielkiej Brytanii dostarcza niezliczonych studiów teoretycznych
i szczegółowych analiz empirycznych osiedli podmiejskich. Pokazują one,
jakie procesy społeczno-kulturowe doprowadziły do wyłonienia się
przedmieść, i jak różnicowały one ich formę. Dla badacza z obszaru
Europy Środkowo-Wschodniej studia te mogą stanowić ciekawą inspirację
do poszukiwań lokalnej specyfiki zjawiska.
cji, o nieweilkiej liczbie mieszkańców, gdzie presja cenowa na
poszukiwanie tańszych form mieszkalnictwa jest mniejsza.
Jednak w tym obszarze ma charakter wybitnie selektywny.
Uniwersalność procesu suburbanizacji wynika z określo-
nych ludzkich potrzeb mieszkaniowych oraz działań podej-
mowanychwcelu ich zaspokojenia. Jednocześnie osiedla pod-
miejskie, jako struktury społeczno-przestrzenne, mają swoją
specyfikę, ponieważ to, jakie są owe potrzeby, z czego wyni-
kają, w jaki sposób i w jakich warunkach są realizowane, jest
pochodną uwarunkowań lokalnych (politycznych, prawnych,
ekonomicznych, kulturowych i społecznych). Przedmieścia
jako produkt suburbanizacji są tworzone na skutek działań
ludzi w konkretnych miejscach.
POLSKA SUBURBANIZACJA
Dla zrozumienia specyfiki dzisiejszych procesów rozrasta-
nia się terenów podmiejskich w w naszym kraju konieczne
jest odwołanie się do charakterystyki procesu urbanizacji
w państwach Europy Środkowo-Wschodniej w okresie socja-
lizmu. Przez ponad 40 lat rozwój polskichmiast był oderwany
od mechanizmów rynkowych i sterowany odgórnie. Decyzje
podejmowane centralnie nie uwzględniały specyfiki lokal-
