24
Blacha szlachetna na dachach zabytkowych obiektów sakralnych
skomplikowanych powierzchniach gwarantują pewne pod względem
wodo- i wiatroszczelności rozwiązania. Można nimi kryć prawie wszystkie
zaokrąglenia. Do klasycznych obszarów zastosowań łusek należą: lukarny,
wieże, kopuły i kominy. Natomiast te o większym formacie wykorzystuje
się na wielkopowierzchniowych elewacjach. Mają one wiele zalet kon-
strukcyjnych, a także wywołują wyrazisty efekt optyczny.
x x x
Wieże
Na dachach obiektów zabytkowych (m.in. sakralnych) bardzo często spo-
tykane są wieże. One także poddawane są renowacji, nie odtwarza się ich
jednak bezpośrednio na dachu, lecz dla bezpieczeństwa i wygody prowa-
dzonych prac są zdejmowane, oznaczane i rozmontowywane. Wymianie
podlegają tylko elementy uszkodzone. Po wyremontowaniu konstrukcji
składa się ją zgodnie z oznakowaniem wykonanym w początkowym eta-
pie prac. Także podczas odtwarzania samego pokrycia należy pamiętać
o jego pierwotnym wyglądzie, szczególnie w przypadku rozstawu rąbków.
W kopulastych konstrukcjach pokrycie wykonywane jest z łuski. Dawniej
stanowiły ją arkusze blachy ponacinane w tzw. ogony bobra. Układano je
jeden na drugim, co jednak nie sprawdzało się w przypadku konstrukcji
stożkowych. Z tego powodu zaczęto stosować odrębne, małe elementy
w formie pojedynczych łusek. Wyzwaniem było także działanie wiatru,
którego silne podmuchy na dużych wysokościach powodowały odstawa-
nie elementów, co prowadziło do uszkodzenia całego pokrycia. Aby tego
uniknąć usztywniano łuski zagięciami na krawędziach oraz wytłoczeniami
w kształcie godeł lub symboli historycznych, umiejscowionymi w central-
nej części elementu. Obecnie stosuje się łuski zakładkowe z podwinięciem
na dolnej i górnej krawędzi. Tak uformowane części pokrycia zahacza się
o siebie, co zapewnia większą szczelność i pozwala zmniejszyć minimalny
kąt nachylenia połaci krytego dachu do 35°.
Wieże są także źródłem cennych informacji. W ich konstrukcję często
wmontowana jest kula wykonana z cynku lub miedzi, w której ukryte
są tzw. „znaki czasu” – wiadomości o znanych ludziach oraz wydarze-
niach istotne dla okresu budowy obiektu np. gazety, notki o ówczesnym
proboszczu, sponsorach budowy itp. Podczas remontu taka kula jest
otwierana, a jej zawartość zazwyczaj trafia do konserwatora zabytków lub
muzeum. Obecnie odpowiednikiem takiej formy przekazywania informacji
są wlutowywane w dach nośniki danych, m.in. płyty CD, umieszczane np.
w specjalnymwyobleniu, aby oznaczyć miejsce, w którym zostały ukryte.
x x x
Metaloplastyka
Na dachach obiektów zabytkowych bardzo często spotyka się elementy
metaloplastyki. One również poddawane są renowacji, a jeżeli nie jest to
możliwe, wówczas całkowitemu odtworzeniu. W takim przypadku części
składowe wycinane są z blachy i łączone ze sobą przez lutowanie. Frag-
menty wykonane z miedzi i cynku łatwo poddają się tego typu obróbce.
Znacznie więcej trudności sprawiają aluminium i stal, w przypadku któ-
rych powłoki zabezpieczające je przed korozją mogą zostać uszkodzone
podczas obróbki termicznej. Nie można także lutować żelaza, gdyż pod
wpływem wysokiej temperatury ulegnie spaleniu.
x x x
Napotykane problemy
Zdarza się, że na dachach zabytkowych obiektów podczas prac remon-
towych przeprowadzanych od początku ich istnienia łączone są różne
materiały. Stanowi to duże wyzwanie dla działań renowacyjnych. Na przy-
kład podczas restauracji dachu Pałacu wWilanowie ze względu na liczne
wcześniejsze remonty, kwestią sporną było wyznaczenie okresu w dziejach,
do którego ujednolicać koloryt pokrycia. Ostatecznie zapadła decyzja, aby
cofnąć się do czasów Canaletta. Podczas prac odkrywkowych okazało się,
że na dachu połączone zostały dwa materiały – blacha miedziana i cyn-
kowa. Dodatkowe utrudnienie stanowiło nierównomierne patynowanie
obydwu metali oraz popełnione błędy wykonawcze. Część kapinosa za
mało wystawała poza konstrukcję, co skutkowało zaciekaniem wody
i dodatkowymi różnicami w kolorystyce pokrycia. Po wielu bezowoc-
nych próbach udało się ujednolić jego barwę, stosując powłokę ochronną
typu metallprotect.
Podczas łączenia blach tytanowo-cynkowych z miedzianymi trzeba
pamiętać, że zachodzą między nimi reakcje chemiczne, prowadzące do
korozji elektrolitycznej. Nie wyklucza to jednak stosowania obydwu tych
materiałów razem. Warunkiem jest uniemożliwienie kontaktu cząstkom
wypłukanym z miedzi z drugimmetalem. Najłatwiej osiągnąć ten cel,
umieszczając fragmenty miedziane poniżej elementów z blachy cynkowej.
Reakcja ta nie będzie również zachodziła w przypadku blach w zaawanso-
wanym stopniu patynowania.
x x x
Uregulowania prawne
Zmiana pokrycia na budynkach zabytkowych wymaga pozwolenia na
budowę. Nie zostanie ono jednak wydane, jeśli planowanych prac nie
zaakceptuje wojewódzki konserwator zabytków. W związku z tym projekt
remontowy musi być zgodny nie tylko ze sztuką budowlaną oraz obo-
wiązującymi przepisami prawa budowlanego, ale także z wymaganiami
dotyczącymi ochrony zabytków w Polsce. Wymieniając pokrycie, należy
zadbać o zachowanie stylu i wyglądu, jakim charakteryzowało się w cza-
sach swojej świetności. Konserwator sprawujący opiekę nad danym obiek-
temma prawo narzucić inwestorowi zastosowanie zarówno konkretnego
rodzaju pokrycia dachowego, jak i koloru, odpowiadającego miejscowemu
planowi zagospodarowania przestrzennego.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami zezwolenie na prowadzenie prac
w budynku zabytkowym uzyskuje jego właściciel lub użytkownik. Z kolei
wykonawca jest zobligowany do zawiadomienia konserwatora zabytków
o rozpoczęciu, a następnie zakończeniu prac. Dodatkowo musi na bieżąco
prowadzić stosowną dokumentację i informować o postępach działań.
Osoby zamierzające przeprowadzać prace w obiektach zabytkowych
powinny zapoznać się z niezbędnymi w tym zakresie przepisami. Podsta-
wowym dokumentem legislacyjnym jest ustawa z dnia 15 lutego 1962 r.
o ochronie dóbr. Z kolei obwieszczenie Ministra Kultury i Dziedzictwa
Narodowego opublikowane w DzU 1999 nr 98, poz. 1150 określa zakres
obowiązków organów zajmujących się ochroną dóbr kultury (rozdział III)
i sposób prowadzenia rejestru zabytków (rozdział IV).
fot. RHEINZINK
Fot. 1. Kościół w Terebiniu – dach pokryty blachą cynkowo-tytanową w technologii rąbka kątowego
