Iluminacja kościołów
54
Do zadań szeroko pojętej techniki świetlnej należy przede wszystkim
uwidocznienie otoczenia poprzez właściwe wyeksponowanie bliższych
i dalszych obiektów, ich barwy, kompozycji, wzajemnych przestrzennych
relacji. Odpowiednio dobrane oświetlenie wpływa na zdolność postrze-
gania, wygodę widzenia, poczucie bezpieczeństwa. Nie mniej ważne
jest również oddziaływanie na emocje – widok niedostatecznie lub źle
oświetlonych obiektów często bywa przyczyną utrwalania wrażenia
negatywnego. Stąd tak istotna rola iluminacji jako formy artystycznego
eksponowania budowli i ich otoczenia w porze nocnej.
Pozwala ona także zwrócić uwagę na budynki ważne ze względu na ich
funkcję i historyczne znaczenie. Niewątpliwie do takich obiektów należą
kaplice, klasztory i kościoły – zabytkowe oraz wzniesione współcześnie.
W wielu miejscowościach stanowią one jedyne zabytki, będące jedno-
cześnie świadectwem i zapisem historii często dramatycznych dziejów
ich mieszkańców.
Dzienny widok budowli nie jest tak wyrazisty, jak ten kreowany za pomocą
sztucznego oświetlenia. Światło naturalne, pochodzące od nieboskłonu,
jest bardziej rozproszone, a detale i bryła budynku nie przyciągają uwagi
tak, jak pod wpływem iluminacji. Co więcej, w porze dziennej widoczne
są nie tylko wartościowe obiekty, lecz także ich otoczenie, często niecie-
kawe i zaniedbane lub architektonicznie pozbawione znaczenia.
Iluminacja, szczególnie w okresach świąt czy uroczystości, daje możliwość
ukazania wizerunku budowli bardziej ekspresyjnie, niż za dnia. Odpo-
wiednio dobrane oświetlenie pozwala na wydobycie lub podkreślenie czę-
sto mało widocznych, symbolicznych elementów. Powinno oddziaływać
na psychikę obserwatorów swoim wyrazem plastycznym tak, by przycią-
gając uwagę, zaciekawiać, skłaniać do refleksji, utrwalać pozytywne wra-
żenie o oglądanych obiektach.
Przy możliwościach współczesnej techniki oświetleniowej, oferującej
specjalne typy opraw oraz energooszczędne i trwałe źródła światła, ilu-
minacja nie jest droga w eksploatacji i może swoją rolę spełniać bez
potrzeby nadmiernego oszczędzania. Zatem nie ma przeszkód, by sto-
sować silne i skoncentrowane światło, wyróżniające obiekt lub jego
detale. Dzięki temu wizerunek budowli będzie trwale zapamiętywany,
a jednocześnie poprawie ulegnie stan bezpieczeństwa samego budynku
oraz jego otoczenia.
Założeniem projektu oświetlenia powinno być zapewnienie takiego spo-
sobu ekspozycji, który przyciągnie uwagę i stworzy atrakcyjny wizerunek
obiektów w porze nocnej.
x x x
Założenia projektowe
Opracowanie projektu iluminacji wiąże się z szeregiem prac przygo-
towawczych, również z koniecznością identyfikacji wielu ograniczeń,
mających wpływ na przyjętą metodę eksponowania obiektu światłem
oraz zastosowane w tym celu rozwiązania techniczne.
Ostateczny projekt iluminacji musi być poprzedzony analizą i oceną:
• architektury obiektu, jego usytuowania i otoczenia,
• aspektów estetycznych, emocjonalnych,
• uwarunkowań techniczno-ekonomicznych,
• wymagań konserwatorskich.
Atrakcyjność architektoniczna, układ przestrzenny brył budowli, lokali-
zacja oraz rodzaj otoczenia mają decydujący wpływ na wybór metody
i zakresu iluminacji.
Aspekty estetyczne są związane z koniecznością dokonania identyfika-
cji perspektyw widokowych obiektu i określenia pożądanych efektów
plastycznych, o których stanowi układ brył budynku, kolorystyka i fak-
tura jego powierzchni oraz jasność otoczenia. W odniesieniu do budowli
sakralnych istotne są także względy emocjonalne, sprowadzające się do
potrzeby uwidocznienia i podkreślenia symboli wiary. Ważne jest rów-
nież, aby wybrana metoda iluminacji wyrażała szacunek dla obiektu
poprzez np. unikanie przejaskrawionego sposobu jego oświetlenia.
W praktyce projektowej stosuje się dwie podstawowe metody iluminacji –
punktową i zalewową [4, 5]. Pierwsza z nich wymaga użycia większej
liczby opraw, zwykle montowanych na elewacjach budynków. Prowa-
dzą one często do przejaskrawienia wyglądu obiektu, tworzą silne kontra-
sty światła i cienia, co zwykle nie jest akceptowane przez konserwatorów
zabytków. Również techniczna realizacja tej metody jest utrudniona, bo
wiąże się z koniecznością montażu opraw i prowadzenia instalacji na ele-
wacji budynku. Wyższe są również koszty inwestycyjne i eksploatacyjne.
W metodzie zalewowej, inaczej powierzchniowej, wykorzystuje się
mniejszą liczbę opraw o szerszych rozsyłach, które zwykle usytuowane
są w pewnej odległości od obiektu. Uzyskuje się wtedy wygląd zbliżony
do tego, jaki ma przy oświetleniu dziennym. Wadą tego rozwiązania jest
często zbyt monotonny obraz elewacji oraz możliwość spowodowania
olśnienia przez oprawy znajdujące się w polu widzenia obserwatorów.
Pośredni sposób iluminacji, łączący cechy metody punktowej i zalewo-
wej, otrzymuje się przez zastosowanie większej liczby opraw o węższych
rozsyłach, usytuowanych w pewnej odległości od oświetlanego obiektu.
Odpowiednio nakierowując poszczególne oprawy na wybrane miejsca
lub detale elewacji, można różnicować sposób ich iluminacji oraz ogra-
niczyć powstawanie olśnienia.
Zasada tworzenia nocnego obrazu budowli o różnorodnej, odpowied-
nio dobranej do potrzeby akcentowania, luminancji stanowi kompromis
pomiędzy nadmiernie monotonnym oświetleniem zalewowym a punk-
towym, kreującym często nadmiernie teatralny w wyrazie obraz ilumi-
nowanego obiektu. Ten sposób oświetlenia ułatwia dostosowanie się
Iluminacja kościołów
dr inż. Małgorzata Górczewska
Politechnika Poznańska, Zakład Techniki
Świetlnej i Elektrotermii
fot. M. Górczewska
Fot. 1. Iluminacja kościoła w Nekli
