60
Oświetlenie jako czynnik gwarantujący optymalne warunki pracy
Spełnienie wymagań dotyczących oświetlenia stanowisk kontroli jako-
ści pomalowania karoserii nie gwarantuje widoczności wielu innych
wad, np. wybrzuszeń, zacieków, zarysowań na powierzchni blachy czy
wadliwego wykonania powłoki lakierniczej, opisywanego określeniem
„skórki pomarańczowej” (fot. 1).
Wady takie mają identyczne współczynniki odbicia, jak pozostała
część powierzchni, na tle której są obserwowane. Nie tworzą więc
naturalnego kontrastu luminancji, warunkującego ich identyfikację.
Ich dostrzeżenie wymaga sztucznego wytworzenia kontrastu na oce-
nianej powierzchni, czyli zastosowania systemu oświetlenia charak-
teryzującego się zróżnicowaną w przestrzeni luminancją, tzn. oprawy
muszą być umieszczone nad stanowiskiem kontrolnym w taki sposób,
aby ich odbicie było widoczne na całej szerokości lub długości ocenia-
nej powierzchni, na przemian z ciemnymi strefami. Tło oprawy musi
być więc od niej znacznie ciemniejsze.
x x x
Dobór źródeł światła i opraw oświetleniowych
W racjonalnie zaprojektowanym systemie oświetleniowym
należy wykorzystać:
• energooszczędne, trwałe źródła światła,
• oprawy o wysokiej sprawności i odpowiednim do potrzeb roz-
syle światła,
• układy sterowania i regulacji strumienia świetlnego,
• efektywne programy konserwacji urządzeń oświetleniowych
(wymiana źródeł światła, mycie opraw itp.),
• możliwości uzupełnienia oświetlenia elektrycznego światłem dziennym.
Dobór odpowiedniego oświetlenia do wnętrz przemysłowych wymaga
przeprowadzenia analizy parametrów ilościowych i jakościowych róż-
nych rodzajów źródeł i opraw. Zależy to nie tylko od szczegółowych
wymagań, wynikających z rodzaju wykonywanych czynności, ale
w znacznym stopniu również od wysokości pomieszczeń, technicznych
możliwości montażu i eksploatacji opraw oraz od lokalizacji miejsc
pracy, którymi mogą być powierzchnie poziome, ukośne i pionowe.
W tabeli 5. przedstawiono poglądowo najczęściej stosowane rodzaje
źródeł światła we wnętrzach o różnej wysokości.
W obiektach przemysłowych o wysokości do ok. 6 m zazwyczaj
wykorzystywane są liniowe źródła światła (fot. 2). Dotychczas
stosowano świetlówki, które mają bardzo dobre parametry
użytkowe, tj. wysoką skuteczność świetlną, trwałość, stosunkowo
niską luminancję, różnorodność cech barwy światła, możliwość
regulacji strumienia świetlnego. Równocześnie mnogość oferowanych
typów opraw do świetlówek, takich jak: belki montażowe, oprawy
odbłyśnikowe, z kloszami, z rastrami przeciwolśnieniowymi, umoż-
liwiały uzyskanie efektywnego oświetlenia, spełniającego wymaga-
nia normatywne.
Obecnie, wraz z rozwojem technologii lamp LED, świetlówki są coraz
częściej zastępowane przez zamienniki ledowe oferowane w wersjach
z przezroczystym lub opalowym kloszem, a także w wielu modelach,
odpowiadających dotychczas stosowanym świetlówkom T8 i T5.
W lampach LED, szczególnie tych z przeźroczystym kloszem, o rozsyle
strumienia świetlnego oprawy w praktyce decyduje optyka samych
diod. To powoduje, że udział odbłyśnika jest niewielki, co może nieko-
rzystnie wpływać na rozkład natężenia oświetlenia na powierzchniach.
Oznacza to, szczególnie w przypadku opraw świetlówkowych o ukie-
runkowanych rozsyłach strumienia świetlnego, że po zamontowaniu
w nich lamp LED, uzyskane rozkłady oświetlenia na płaszczyznach
roboczych mogą istotnie odbiegać od wyznaczonych na podstawie
wcześniejszych obliczeń i pomiarów. Pozytywnym skutkiem są zna-
cząco mniejsze straty strumienia świetlnego w oprawie, a więc pod-
niesienie sprawności oświetlenia w obiekcie. Dla oszacowania rzeczy-
wistych efektów użycia ledowych zamienników świetlówek, powinny
być wykonane odpowiednie symulacje obliczeniowe lub pomiary.
W halach często są okna lub świetliki dachowe, stanowiące ważne źródło
doświetlania stanowisk pracy (fot. 3). W takich przypadkach racjonalnym
rozwiązaniem może być stosowanie systemów regulacji strumienia świet-
lnego opraw, zależnie od poziomu oświetlenia naturalnego.
Efektywną metodą uzyskiwania oszczędności w zużyciu energii
jest również wykorzystywanie oświetlenia tylko wtedy, gdy jest ono
potrzebne. Jest to możliwe np. w niektórych strefach komunikacyj-
nych czy magazynach, gdzie oświetlenie może być sterowane przez
czujniki ruchu. W tego typu zastosowaniach najlepszym rozwiązaniem
są obecnie diody elektroluminescencyjne. Możliwość wykorzystania
świetlówek w tym zakresie jest ograniczona, ponieważ częste załą-
czanie znacząco skraca ich trwałość, ponadto potrzebują czasu, aby
osiągnąć ustabilizowane parametry fotometryczne.
W pomieszczeniach o wysokości powyżej 6 m stosowane są lampy
i oprawy o wyższych jednostkowych strumieniach światła. Wymusza to
wykorzystanie albo tradycyjnych systemów oświetleniowych z lampami
wyładowczymi wysokoprężnymi albo, coraz częściej, lamp LED.
Tab. 4. Wymagania oświetleniowe przy budowaniu i naprawie pojazdów (przykładowe
wartości – PN-EN 12464-1, tabela 5.24)
Typ obszaru, zadanie
lub działalność
E
m
[lx]
UGRL
U
o
Ra
Prace przy nadwoziu
i montaż
500
22
0,60
80
Malowanie, komora
natryskowa
750
22
0,70
80
Malowanie: poprawianie,
sprawdzanie*
1000
19
0,70
90
Ogólne usługi
samochodowe, naprawa**
300
22
0,60
90
* 4000 K
≤
TCP
≤
6500 K; ** należy rozważyć oświetlenie miejscowe
Tab. 5. Dobór źródeł i opraw w zależności od wysokości pomieszczenia
Źródło światła
Rodzaj rozsyłu
światła
Wysokość montażu oprawy
5 m
10 m
15 m
LED, świetlówki
całoprzestrzenny
szeroki
wąski
bardzo wąski
LED, lampy LRF,
MH, WLS
szeroki
wąski
Rys. 3. Rozsył strumienia świetlnego lampy LED T5 (po lewej) oraz odbłyśnik oprawy
z zamontowaną lampą LED T5 (po prawej); na obydwu rysunkach zaznaczono kąt
wypromieniowania strumienia bezpośredniego lampy LED
rys. M. Górczewska (2)
90°
90°
60°
55°
60°
30°
0°
30°
cd/1000 lm
––– C0/C180
.....
C90/C270
55°
