54
Oświetlenie jako czynnik gwarantujący optymalne warunki pracy
x x x
Wprowadzenie
Oświetlenie jest ważnym czynnikiem fizjologii i psychologii pracy,
zatem racjonalne, właściwe dostosowanie urządzeń oświetleniowych
do cech fizycznych i psychicznych człowieka, jego potrzeb i oczekiwań,
powinno być celem szeroko pojętej techniki świetlnej.
Ogólne warunki, jakie zapewnia się użytkownikom pomieszczeń, two-
rzą pewien komfort klimatyczny, na który składa się kilka czynników:
oświetlenie, ciepło, akustyka i powietrze.
Każde wnętrze, bez względu na wielkość i przeznaczenie, powinno
sprzyjać efektywnej pracy, także pod względem klimatu świetlnego. Ten
ostatni można rozumieć jako wszystkie czynniki psychofizjologiczne wpły-
wające na jakość i wygodę pracy wzrokowej oraz zapewniające dobre
samopoczucie, związane również z ogólnymi odczuciami estetycznymi.
Problemy dotyczące projektowania oświetlenia w halach przemysło-
wych są znacznie bardziej złożone niż w większości innych wnętrz.
Wynika to z rodzaju i czasu wykonywania prac, a także z trudnych
warunków środowiskowych. Z tego powodu zarówno nowa, jak
i modernizowana instalacja musi przede wszystkim zapewniać odpo-
wiednie warunki widzenia. Ma to bowiem wpływ na poprawę jakości
i efektywności realizowanych zadań oraz ograniczenie zagrożeń wynika-
jących ze zmęczenia i braku koncentracji pracowników.
Pojawienie się nowych technologii produkcji źródeł światła umożli-
wia realizację efektywniejszych energetycznie i ekonomicznie syste-
mów oświetleniowych, co jest szczególnie istotne z uwagi na to, że
wnętrza obiektów przemysłowych mają zwykle dużą kubaturę oraz
rozległe powierzchnie, zatem oświetlenie wymaga stosowania dużej
liczby opraw. Problem mogą też stanowić trudne warunki eksploatacji
i ograniczony dostęp do prowadzenia zabiegów konserwacyjnych, co
również przekłada się na koszty utrzymania instalacji.
Racjonalne rozwiązania systemów oświetlenia w halach przemysło-
wych powinny obejmować:
• określenie zgodnych z normami wymagań – odpowiednich do
rodzaju, trudności i czasu wykonywania zadań wzrokowych,
• ocenę warunków technicznych związanych z lokalizacją stanowisk
pracy oraz z miejscem montażu opraw oświetleniowych, uwzględnia-
jących konieczność prowadzenia konserwacji,
• dobór źródeł światła i opraw, wynikający z wymagań ilościowych
oraz jakościowych,
• ocenę możliwości i zasadności wykorzystania systemów sterowa-
nia oświetleniem,
• analizę obliczeniową, prowadzącą do wyboru najkorzystniejszego
wariantu realizacyjnego.
x x x
Wymagania normatywne
Wymagania związane z oświetleniem hal przemysłowych wynikają
z zapisów normy PN-EN 12464-1:2012 „Oświetlenie miejsc pracy.
Część 1: Miejsca pracy we wnętrzach”.
Parametry oświetlenia dla miejsc pracy są uzależnione od szeregu
czynników, takich jak złożoność i czas trwania pracy czy indywidualne
cechy pracowników. Spełnienie tych wymagań powinno zapewnić:
• komfort widzenia, dzięki któremu pracownicy będą dobrze się czuli
i efektywniej pracowali,
• odpowiednią wydolność wzrokową, która pozwoli wykonywać zada-
nia wzrokowe nawet w trudnych warunkach i przez dłuższy czas,
• bezpieczne warunki pracy.
W normie wyszczególniono wymagania dotyczące ilościowych i jakoś-
ciowych parametrów oświetlenia dla większości miejsc pracy we wnę-
trzach oraz dla ich bliższego i dalszego otoczenia. Główne parame-
try określające otoczenie świetlne to: rozkład luminancji, natężenie
oświetlenia, kierunkowość światła, oświetlenie przestrzeni wnętrza,
oddawanie barw oraz barwa światła, olśnienie, migotanie.
Rozkład luminancji
W polu widzenia decyduje o poziomie adaptacji wzroku, co wpływa
na widoczność i zdolność realizacji zadania wzrokowego. Poprawny
rozkład jest konieczny dla zapewnienia odpowiedniej ostrości widze-
nia, właściwego poziomu czułości kontrastowej (zdolności do rozróż-
niania względnie małych różnic luminancji), sprawności podstawo-
wych funkcji ocznych (tj. akomodacji, konwergencji, ruchu oczu itp.),
a także komfortu widzenia. Należy unikać:
• wysokich luminancji, które mogą być przyczyną olśnienia,
• dużych kontrastów luminancji, powodujących zmęczenie związane
z ciągłą readaptacją wzroku,
• niskich luminancji i ich małych kontrastów związanych z niecieka-
wym, niestymulującym środowiskiem pracy.
Dla uzyskania odpowiedniego rozkładu trzeba uwzględnić luminan-
cje wszystkich powierzchni, zależnie od występujących współczynni-
ków odbicia i poziomu natężenia oświetlenia. W celu uniknięcia wra-
żenia mroku oraz dla podniesienia poziomu adaptacji wzroku osób
w pomieszczeniach, korzystne jest stosowanie jasnych kolorów, szcze-
gólnie na ścianach i sufitach. Określone w normie współczynniki
głównych powierzchni wnętrza wynoszą odpowiednio:
• od 0,7 do 0,9 – sufity,
• od 0,5 do 0,8 – ściany,
• od 0,2 do 0,4 – podłogi.
Zalecane poziomy oraz równomierności natężenia oświetlenia na
głównych powierzchniach powinny osiągać:
• dla ścian: E
m
> 50 lx przy równomierności U
o
≥
0,10;
• dla sufitu: E
m
> 30 lx przy równomierności U
o
≥
0,10;
gdzie:
E
m
– średnie natężenie oświetlenia w całym okresie eksploatacji,
U
o
– stosunek wartości minimalnej natężenia oświetlenia do warto-
ści średniej.
Wymagania dotyczące oświetlenia ścian i sufitu w niektórych miej-
scach, tj. w halach magazynowych czy hutach, mogą być niższe.
Poziom i rozkład natężenia oświetlenia w polu pracy
wzrokowej oraz w bliższym i dalszym otoczeniu
Czynniki te wpływają na wydolność wzrokową i komfort widzenia. W po-
przednio obowiązującej normie wymagane poziomy i równomierności
Oświetlenie jako czynnik
gwarantujący optymalne
warunki pracy
dr inż. Małgorzata Górczewska
Politechnika Poznańska, Zakład Techniki
Świetlnej i Elektrotermii
