40
Klastry Energii – nowa odsłona energetyki bazującej na zasobach lokalnych
Unia Europejska ma ambicję światowego przewodnictwa w powstrzyma-
niu zmian klimatycznych. Polityka przez nią prowadzona w tym zakresie
obejmuje trzy filary: efektywność energetyczną, redukcję emisji i zastąpie-
nie konwencjonalnego wytwarzania energii tzw. źródłami energii odna-
wialnej (OZE). Każdy z tych trzech kierunków opisywany jest konkretnymi
celami wspólnotowymi, do których poszczególne kraje Unii zgłaszają
zakres wykonania, stosownie do swoich możliwości i ambicji. W ślad za
postawionymi celami definiowane są instrumenty, które, oddziałując na
różne obszary, mają za zadanie umożliwić ich osiągnięcie.
Polityka środowiskowa przynosi korzyści, jednak nie są one bezpośred-
nio przeliczalne na wartości pieniężne. Dlatego też w Unii Europej-
skiej zdecydowano się, aby dla kolejnych okresów przyjmowane były
cele określające postępy dla każdego ze wspomnianych trzech obsza-
rów. Niestety, takie rozdzielenie czasem prowadzi do sprzeczności mię-
dzy osiąganym rezultatem a nadrzędnym celem, jakim jest ochrona śro-
dowiska i powstrzymanie zmian klimatycznych. Przykładowo, spalanie
drewna zwiększa emisję pyłu, a palenie słomy powoduje wydzielenie
chloru. Można oczywiście zastosować filtry lub absorbery, ale wówczas
taka instalacja staje się bardzo kosztowna. Konieczne jest więc za każ-
dym razem całościowe ocenianie wszystkich istotnych oddziaływań, by
poprawiając jeden aspekt, nie popsuć innych.
Lokalne określanie celów i znajdowanie rozwiązań najlepiej pasujących
do danego miejsca to zazwyczaj najlepsza droga rozwoju. Pozwala to
na unikanie sprzeczności pojawiających się pomiędzy rozdzielonymi na
różne nurty wskaźnikami. Stanowi także zabezpieczenie przed wprowa-
dzaniem wymagań, na które danej społeczności nie stać. Nie powinno
zatem dziwić, że mechanizm zorientowany na aktywność lokalną, nazy-
wany zasadą pomocniczości (lub subsydiarności), stał się jedną z funda-
mentalnych zasad Unii Europejskiej.
Koncepcja rozwoju energetyki rozproszonej wynika z podobnego podej-
ścia. Główny nacisk kładzie się tutaj na instalacje nastawione na dostar-
czanie energii na potrzeby lokalnych odbiorców. Jej wadą jest wolniej-
szy rozwój, przynajmniej w fazie początkowej upowszechniania takiego
modelu. Nie występują też korzyści wynikające ze skali przedsięwzięcia,
jakie można uzyskać dla dużych instalacji, choć już obecnie uwidacznia
się kreatywność w tym obszarze gospodarczym, która zapewne pomoże
rozwiązać i takie problemy, np. poprzez tworzenie grup zakupowych, uzy-
skujących niższe ceny od dostawców. Główną zaletą energetyki rozpro-
szonej jest natomiast brak strat na transmisji energii elektrycznej wyni-
kającej z konieczności jej przesyłania na większe odległości. Ponadto,
rozwój energetyki rozproszonej buduje krąg osób zaangażowanych we
wspólne działanie związane z powstrzymaniem zmian klimatycznych. Tym
samym sprzyja upowszechnianiu odpowiedzialnych postaw obywatel-
skich, najczęściej nie tylko w zagadnieniach energetycznych.
Poszerzeniem koncepcji energetyki rozproszonej są klastry energii,
w których dodatkowy nacisk jest stawiany na współdziałanie. Z formal-
nego punktu widzenia klaster energii to umowa, porozumienie zawie-
rane przede wszystkim przez przedsiębiorców. Ich wspólny cel stanowi
kooperacja i współpraca w realizacji wspólnie określonych celów gospo-
darczych i ekonomicznych w obszarze energetyki rozproszonej. Bardzo
często istotną rolę odgrywają tu cele społeczne, których realizacją mogą
być zainteresowani niekomercyjni członkowie porozumień klastrowych.
Klastry energii to bardzo elastyczna formuła, otwarta na uczestnictwo
zarówno podmiotów komercyjnych, jak i takich, które nie są nastawione
na zysk (samorządy, uczelnie, instytucje publiczne, organizacje spo-
łeczne). Swoje miejsce znajdą w nich również osoby indywidualne, nie-
prowadzące działalności gospodarczej. To pozwala na włączenie do kla-
strów energii elektrycznej produkowanej przez prosumentów.
Klaster energii to elastyczna formuła współpracy, w której poszczególne
podmioty wypracowują ofertę najlepiej trafiającą w potrzeby lokalnego
rynku. W odróżnieniu od spółdzielni czy spółek nie narzuca uczestnikom
innych zobowiązań niż umowa cywilnoprawna. Formuła umowy klastro-
wej daje większą swobodę w tworzeniu podmiotu, jak również szybkiego
reagowania na zmiany zachodzące w otoczeniu. Bardzo ważną rolę
odgrywa tutaj pozostawienie podmiotom swobody w zakresie podziału
zysków i innych korzyści. Umowa klastra energii reguluje to w sposób
adekwatny do wielkości i istotności wkładu poszczególnych uczestników
i nie wymaga równoprawnego traktowania wszystkich członków, jak to
ma miejsce np. w spółdzielni.
Działający w ramach klastra energii podmiot w ramach współdziałania
oferuje innym to, co mu się opłaca. W odróżnieniu od spółek prawa
handlowego nie występuje tu problem, gdy do klastra chce przyłączyć
się nowy podmiot. Ale skoro spoiwem jest współdziałanie, to podmiot
taki musi jednak wnieść jakąś nową wartość. Jeśli jego działalność przy-
niesie korzyści innym, to te będą podstawą do rozliczeń. W klastrze ener-
gii istnieje też miejsce dla podmiotów, które w innych sektorach mogłyby
wydawać się konkurentami. Wytwórcy energii, nawet ze źródeł o takiej
samej charakterystyce, poprzez inne miejsce przyłączenia do sieci, będą
wnosić dodatkową wartość polegającą na ograniczeniu skutków ewen-
tualnych awarii i uszkodzeń. Także wycofanie się uczestnika nie oznacza
końca istnienia klastra. Jeśli jego działania można skompensować lub
zastąpić, wówczas współdziałanie pozostałych członków odpowiednio się
zmieni. W tym zakresie wycofanie się z klastra nie różni się od wypowie-
dzenia umowy cywilnoprawnej. Istotną różnicą organizacji współpracy
w formie klastra energii w stosunku do zawiązanych
ad hoc
umów cywil-
noprawnych jest skoordynowany przez uczestników cel, przyjęte reguły
rozliczeń i nastawienie na wykorzystanie synergii, która pojawia się, gdy
działania uczestników będą zespolone. W klastrach energii – szczególnie
w ich pionierskim okresie – istotną rolę odgrywa korzystanie z doświad-
czeń innych inicjatyw klastrowych przy rozwiązywaniu podobnych proble-
mów i możliwość użycia powstających wzorców dobrych praktyk.
Ponieważ w energetyce rozproszonej dominującą rolę odgrywa OZE, któ-
rego działanie nie jest możliwe bez subwencji, istotne jest jak owe dopłaty
wpływają na funkcjonowanie klastra energii. Z analiz przeprowadzonych
w Ministerstwie Energii wynika, że najbardziej elastyczne i przez to obie-
cujące rozwiązanie polega na udzielaniu indywidualnego wsparcia dla
poszczególnych wytwórców energii z OZE, będących członkami klastra.
Ze względu na dodatkowe korzyści, jakie wnosi taka kooperacja, wytwórcy
mogą uzyskać tu pewne preferencje, np. w dostępie do środków unijnych.
Jednak wsparcie wynikające z wartości, które w wyniku kooperacji
wnosi klaster, powinno być nagradzane osobnym instrumentem.
Klastry Energii – nowa
odsłona energetyki bazującej
na zasobach lokalnych
Andrzej Piotrowski
podsekretarz stanu w Ministerstwie Energii
w latach 2016–2018, doradca ministra
energii
