Klastry Energii – nowa odsłona energetyki bazującej na zasobach lokalnych
44
Ze względu na to, że wprowadzanie źródeł OZE odbywa się dzięki sil-
nemu wsparciu subsydiami, coraz częściej pojawiają się postulaty, by także
magazynowanie energii objąć systemem dofinansowań. Podmioty inwe-
stujące w OZE często prowadzą analizy wyłącznie w zakresie mikroeko-
nomicznym i nie dostrzegają, że niezależnie od zastosowanego mechani-
zmu wsparcia odbiorca finalny będzie musiał wnieść środki umożliwiające
pokrycie dotacji. Jedynym wyjątkiem są bezzwrotne dotacje inwestycyjne
z funduszy europejskich, na które składają się podatnicy wszystkich krajów
członkowskich, w tym Polski. Jednak fundusze te w stosunku do kosztów
dotacji dla całego systemu wsparcia OZE mają marginalne znaczenie.
x x x
Główne zadanie dla klastrów energii – lokalne
bilansowanie podaży i popytu
Wobec trudności związanych z magazynowaniem energii z dużych źró-
deł OZE jednym z głównych celów stawianych przed klastrami energii
jest takie komponowanie lokalnego układu źródeł energii, by zapewnić
możliwie pełne bilansowanie energii. Z jednej strony chodzi tu o stwo-
rzenie zasobów umożliwiających wzajemne kompensowanie się źródeł,
a z drugiej – o dobór środków zapewniających dostosowanie podaży do
popytu. Aby to osiągnąć, niezbędny jest dobór źródeł o różnej charakte-
rystyce wytwarzania, wynikającej z innych czynników wpływających na
produkcję energii (np. wiatr, słońce) i uzupełnienie sterowalnymi źród-
łami, takimi jak biogazownie, które umożliwiają elastyczne reagowanie
na zapotrzebowanie i ewentualne uzupełnianie niedostępnych w danym
momencie źródeł generacji. Takie połączenie może mieć nie tylko sens
techniczny, lecz również ekonomiczny, gdyż energia z turbin wiatro-
wych lub z PV jest tańsza, lecz nie zawsze dostępna. Energia z bioga-
zowni natomiast może być wytwarzana w dowolnym momencie, zgod-
nie z zapotrzebowaniem, ale jest droższa. W wyniku połączenia różnych
źródeł w ramach klastra można zaspokoić popyt przy mniejszych kosz-
tach niż w przypadku pojedynczego sterowalnego źródła.
Dodatkowym czynnikiem poprawiającym zarówno stopień lokalnego
bilansowania energii, jak i sytuację finansową jest możliwość zarządzania
popytem. Dosyć obiecujący wydaje się być obszar zwiększania zużycia
energii w okresach poza szczytem – wypłaszczający wahania. Czasem
może być to wynik prostej obserwacji korelacji zdarzeń, np. intensywne
nasłonecznienie generujące energię z ogniw fotowoltaicznych występuje
w tym samym czasie, co zapotrzebowanie na moc zasilającą urządzenia
chłodzącego pomieszczenia. Czasami wymaga rozbudowania automa-
tyki sterującej np. tak, by ciepło zaoszczędzone nad ranem, gdy śpiący
jeszcze mieszkańcy nie potrzebują go w pełnym wymiarze, wykorzystać
w szklarniach, bo wówczas przymrozki są największe. Bilansowanie nie
dotyczy wyłącznie energii elektrycznej, ale też ciepła i stworzenia zaple-
cza do obsługi potrzeb związanych z przemieszczaniem się ludzi i trans-
portem towarów. Dla klastrów energii otwiera to szereg możliwości do
wprowadzenia innowacyjnych, niekonwencjonalnych rozwiązań.
Występujący w nocy nadmiar energii elektrycznej (w stosunku do szczytu
dziennego/wieczornego) można wykorzystać na potrzeby grzewcze. Taka
metoda dostawy ciepła jest łatwiejsza od dystrybucji gorącej wody (istnie-
jąca sieć elektroenergetyczna, jeśli nawet wymagałaby modernizacji, to
i tak będzie na terenach słabo zurbanizowanych tańsza od rozległej sieci
c.o.), a ponadto ciepło można indywidualnie akumulować. Takie rozwią-
zanie jest już znane od lat, choć jego potencjał nie został w Polsce jesz-
cze dobrze wykorzystany. Nowatorski jest natomiast pomysł, by zamiast
ciepła lub energii elektrycznej przesyłać gaz z biogazowni – w niektórych
przypadkach takie rozwiązanie może okazać się znacznie tańsze.
x x x
Korzyści zakresu i pole dla rozwiązań innowacyjnych
Klaster energii jest ograniczony zasięgiem terytorialnym, co oznacza,
że raczej nie będzie obejmował dużych źródeł energii. W związku z tym
jego uczestnicy nie osiągną korzyści skali, jakie mogliby mieć z inwe-
stycji w tzw. big OZE, czyli rozległe instalacje farm wiatrowych o dużej
mocy lub wielohektarowe pola PV. Mają natomiast możliwość skorzysta-
nia z tzw. korzyści zakresu, polegających na wykorzystaniu różnych drob-
nych synergii charakterystycznych dla lokalnych uwarunkowań. Chodzi
tu o zagospodarowanie odpadów bytowych z działalności gospodarczej
i rolnej, dostarczenie energii elektrycznej, ciepła, gazu lub innych pro-
duktów bądź usług istotnych dla już prowadzonej w danym miejscu dzia-
łalności, a także stworzenia nowej oferty, która dzięki świadczeniom uzy-
skanym w ramach klastra stanie się konkurencyjna na rynku. Korzyści
zakresu są stosunkowo słabo opracowane w teorii ekonomii, gdyż doty-
czą działań na niewielką skalę i dodatkowo są zazwyczaj silnie zindywi-
dualizowane. Z drugiej strony to właśnie dbałość o wykorzystywanie
szczególnych, charakterystycznych dla danej sytuacji możliwości jest siłą
napędową sektora małych i średnich przedsiębiorstw, których rozwój
wpływa na wzrost gospodarczy bardziej niż działania koncernów.
Klastry mają szczególną szansę odnieść się do wszystkich czterech
obszarów zaspokajania potrzeb i to zarówno w zakresie odbiorców indy-
widualnych, jak i miejscowych przedsiębiorstw oraz instytucji. Mogą też
poprawiać efektywność techniczną i ekonomiczną przez zwiększanie
popytu na określoną postać energii w danym czasie lub też ograniczanie
w okresach, gdy pojawiają się problemy ze zbilansowaniem. Przykładem
może być Klaster Energii Zbiornika Czorsztyńskiego, wykorzystujący
potencjał wynikający z lokalizacji atrakcyjnej turystycznie i oferujący
dodatkowo energię wraz z wypożyczanymi samochodami elektrycznymi.
Z kolei Klaster Mazurska Energia pracuje nad wprowadzeniem napę-
dów elektrycznych do motolotni i motorówek. Pojazdy spełnią tu rolę
drobnych magazynów energii, gdyż mogą być ładowane w okresach
mniejszego zapotrzebowania.
Produktem powstającym w klastrze nie musi być, a nawet nie powinna
być jedynie energia elektryczna. Wytworzone przez turbiny biogazowni
ciepło z kłopotliwego odpadu może stać się osobnym towarem. Wobec
skali zanieczyszczeń wynikających ze spalania odpadów bytowych
i odpadów po wydobyciu węgla do celów indywidualnego ogrzewania
pomieszczeń i wody użytkowej ten sektor rynku może być dla klastrów
energii bardzo ważny społecznie i równocześnie dochodowy.
W grupie pionierów przedsięwzięć klastrowych odnotowano jeszcze
pomysły związane z gospodarką wodną, kanalizacyjną i dystrybucją gazu
ziemnego. Ten pokazuje, jak dalece inwencja może poprawić efektyw-
ność w zaspokajaniu potrzeb. Co istotne, przełamaniu ulega tu tzw. silo-
sowe podejście, dzięki czemu pomysły łączą obszary działalności komu-
nalnej, które dotąd nie miały płaszczyzny, na jakiej mogły się spotkać.
x x x
Pilotaż, modele i perspektywy
Pierwszy konkurs ogłoszony przez Ministerstwo Energii na chętnych do
pilotażu klastrowego nie jest wsparty żadnymi obietnicami nowych dota-
cji. Z założenia klaster to struktura gospodarczo-społeczna, której funk-
cjonowanie powinno się opłacać w aspekcie wymiernym i niewymiernym
finansowo. W sytuacji silnego rozregulowania aktywności gospodarczo-
-społecznych systemem dotacji, zaskoczeniem była duża liczba zgłoszeń,
która wynosiła 115. Po wnikliwej analizie do pilotażu zakwalifikowano
33 inicjatywy. Zainteresowanie nadal pozostaje wysokie, dlatego plano-
wana jest następna edycja konkursu. Pilotaż ma jednak odegrać ważną
