Profesjonalista profesjonaliście
32
x x x
Nieumyślne spowodowanie śmierci lub ciężkiego
uszczerbku na zdrowiu
W sektorze budowlanym wszelkie zaniedbania natury organizacyj-
nej, wadliwy nadzór, cięcia budżetowe w obszarze bezpiecznych
warunków wykonywania pracy w celu wyrównania wzrostu
kosztów pracy czy też dopuszczenie do wykonywania robót budow-
lanych osób nieposiadających odpowiednich kwalifikacji może
prowadzić do tragicznych skutków. Na gruncie prawa karnego
mówimy wówczas o kumulatywnej kwalifikacji prawnokarnej
czynu, tj. sytuacji, w której zachowanie sprawcy kwalifikuje się pod
dwa lub więcej paragrafy Kodeksu karnego. W razie więc wystą-
pienia wypadku przy pracy na budowie ze skutkiem śmiertelnym
lub powodującego ciężki uszczerbek na zdrowiu, prokurator kwali-
fikuje taki czyn kumulatywnie, tj. stosując jednocześnie kilka prze-
pisów Kodeksu karnego. Zatem w przypadku zgonu pracownika
na skutek omawianego zdarzenia zarzut prokuratora będzie miał
podstawę prawną we wspomnianym już art. 220 § 1 k.k. (wariant
umyślny) lub § 2 k.k. (wariant nieumyślny niedopełnienia obo-
wiązków BHP) w związku z art. 155 k.k. (nieumyślne spowodowa-
nie śmierci człowieka). W takiej sytuacji sąd karny wymierza karę
na podstawie tego przepisu, który przewiduje najsurowszą karę.
W razie wypadku przy pracy ze skutkiem śmiertelnym jest to sank-
cja karna w postaci kary pozbawienia wolności od 3 miesięcy do
5 lat. W sytuacji zaś zaistnienia wypadku przy pracy skutkującego
ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu wymiar grożącej kary pozostaje
bez zmian, tj. kara pozbawienia wolności do lat 3, albowiem oby-
dwa pozostające w zbiegu przepisy Kodeksu karnego przewidują
taki sam ustawowy wymiar kary.
Tytułem doprecyzowania należy wskazać, że na gruncie prawa
karnego ciężki uszczerbek na zdrowiu spowodowany wypadkiem
przy pracy na skutek niedopełnienia obowiązków z zakresu bez-
pieczeństwa to enumeratywnie wyliczone następstwa zdarzenia,
takie jak: pozbawienie wzroku, słuchu, mowy, zdolności płodze-
nia, spowodowanie innego ciężkiego kalectwa, ciężkiej cho-
roby nieuleczalnej lub długotrwałej, choroby realnie zagrażają-
cej życiu, trwałej choroby psychicznej, całkowitej albo znacznej
trwałej niezdolności do pracy w zawodzie lub trwałego, istotnego
zeszpecenia lub zniekształcenia ciała
7
. Zatem nieumyślne spowo-
dowanie śmierci człowieka lub ciężkiego uszczerbku na zdrowiu
pracownika w następstwie wypadku przy pracy pociąga za sobą
kumulatywną kwalifikację prawnokarną zachowania sprawcy.
W praktyce sądowej oznacza to wymierzenie surowszej kary niż
w przypadku skazania za samo narażenie pracownika na kwa-
lifikowany wypadek przy pracy. Przedstawione powyżej kumula-
tywne stosowanie przepisów prawa karnego w odniesieniu do
niedopełnienia obowiązków w zakresie BHP na budowie nie jest
jedynie teorią prawa. Niestety w statystykach GUS dotyczących
poszkodowanych w wypadkach przy pracy w pierwszym półroczu
2018 roku odnotowano w budownictwie aż 20 wypadków śmier-
telnych oraz 36 ciężkich
8
.
x x x
Świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego
wypłacane przez ZUS
Wypadek przy pracy stanowi ryzyko tak dla pracownika – w zakre-
sie doznania szkody, jak i dla pracodawcy – związane częstokroć
z długoterminową nieobecnością poszkodowanego w pracy.
To dwuaspektowe ryzyko wypadku przy pracy jest objęte odręb-
nym ubezpieczeniem wypadkowym w ramach polskiego systemu
ubezpieczeń społecznych, którym administruje Zakład Ubezpie-
czeń Społecznych (ZUS) i wypłaca świadczenia za wypadki przy
pracy na zasadzie ryzyka. Stosownie do ustawy z dnia 30 paź-
dziernika 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków
przy pracy i chorób zawodowych
9
za wypadek przy pracy uważa
się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące
uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą.
Zdarzenie szkodzące musi być funkcjonalnie powiązane ze świad-
czeniem pracy, to jest zrealizować się:
• podczas wykonywania przez pracownika zwykłych czynności lub
poleceń przełożonych lub w związku z nimi;
• podczas wykonywania przez pracownika czynności na rzecz
pracodawcy, nawet bez polecenia lub w związku z nimi;
• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy
w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywa-
nia obowiązku wynikającego ze stosunku pracy (np. w drodze
z siedziby firmy budowanej na plac budowy, do której skiero-
wano pracownika).
W realiach placu budowy nagłość zewnętrznego zdarzenia,
które stanowi przyczynę sprawczą wypadku przy pracy, to przede
wszystkim ekspozycja pracownika na siły przyrody lub jego kon-
takt z różnymi postaciami energii. I tak, wydarzenia powodu-
jące uszczerbek na zdrowiu w miejscu pracy to zderzenie z nieru-
chomym bądź będącym w ruchu obiektem, zmiażdżenie, kontakt
z prądem elektrycznym, wysoką temperaturą, substancjami che-
micznymi lub żywicami reaktywnymi. Jednakże nie tylko siły przy-
rody to czynniki inicjujące wypadki przy pracy; bardzo często
zachowanie pracownika (np. obsługującego maszyny budow-
lane) uruchamia łańcuch przyczynowo-skutkowy, prowadzący do
wypadku przy pracy, w którym poszkodowany jest inny zatrud-
niony. Rezultat wypadku przy pracy na budowie to najczęściej
uraz (przerwanie ciągłości tkanek, uszkodzenie narządów
wewnętrznych) lub śmierć. Najtragiczniejszy w skutkach wypa-
dek przy pracy jest kwalifikowany na gruncie prawa ubezpie-
czeń społecznych jako śmiertelny wówczas, gdy śmierć nastąpiła
na miejscu lub w okresie nieprzekraczającym 6 miesięcy od dnia
wypadku. W razie zaś poszkodowania jednym zdarzeniem co naj-
mniej dwóch osób mamy do czynienia z wypadkiem zbiorowym.
Niezależnie od odpowiedzialności karnej osób zobowiązanych do
zapobieżenia wypadkom przy pracy ZUS przejmuje ekonomiczny
ciężar wypłaty świadczeń osobom poszkodowanym. Ubezpiecze-
nie wypadkowe przewiduje szereg instrumentów pozwalających
pracownikowi na reintegrację zawodową po przebytym wypadku
przy pracy. Poszkodowany ma bowiem prawo do zasiłku chorobo-
wego, świadczenia rehabilitacyjnego (przysługuje po wyczerpaniu
zasiłku chorobowego), jak również jednorazowego odszkodowa-
nia oraz renty (z tytułu niezdolności do pracy lub szkolenia).
W razie wystąpienia wypadku ze skutkiem śmiertelnym upraw-
nieni do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego są członkowie
rodziny zmarłego, którym przysługuje jednorazowe odszkodo-
wanie oraz renta rodzinna. W postępowaniu przed ZUS-em, jak
również sądowym, zainicjowanym odwołaniem od niekorzystnej
decyzji ZUS-u zawsze ustala się procentowy, łączny uszczerbek na
zdrowiu poszkodowanego, który następnie służy do określenia
